5 Maddede Uykuları İşkenceye Dönüştürebilen Karabasan Olayı Nedir, Ne Değildir?
Halk arasında 'Karabasan' olarak bilinen bu ilginç olayı bilim, 'Uyku Felci' olarak kabul eder. Birçok insanı uyumaktan soğutan ve korkutan bu ürkütücü olayı inceleyeceğiz içeriğimizde.
Uyku Felci Nedir?
Eminiz, bu olayı çok defa yaşayanlar olmuştur. Uyanıyorsunuz fakat gözleriniz hariç hiçbir yerinizi kımıldatamıyorsunuz. Göğüs kafesinizin üzerinde bir baskı hissediyorsunuz. Hatta gizemli bir varlık bile görüyor olabilirsiniz.
Bunun bir rüya olmadığının farkındasınızdır. Çok defa aynı olayı yaşamanıza rağmen, her başınıza geldiğinde bir panik alır sizi. Belki de o gördüğünüz varlığın şeytan olduğunu düşünürsünüz.
Ama konu hakkında biraz araştırma yaptıysanız, -ya da bu içeriği okuduktan sonra- bunun ilginç bir uyku rahatsızlığı olan 'uyku felci' olduğunu bileceksiniz. Konuyla ilgili çok sayıda psikolojik ve sosyolojik araştırma bulunsa da, 2011'de toplamda 36 bin katılımcısıyla 35 araştırmayı kapsayan bir çalışma yürütüldü. Araştırmacılar, bu katılımcıların %7.6'sının uyku felci geçirdiğini gördüler. Uyku düzensizliği olabilecek öğrenciler gibi yüksek risk grubunda bulunanların ise %28'ine kadar olan bir kısmı, uyku felci geçirmiş olabilir. Anksiyete bozukluğu ve depresyon gibi mental problemleri olan bireylerde ise bu oranın %31.9'lara kadar çıktığı görülmektedir.
Doktora adayı Daniel Denis'e göre, uyku felcini bilinciniz açıkken geçirirsiniz. Tek farklılık, zihniniz uyanır fakat vücudunuz uyanmaz.
Neden Hareket Edemezsiniz?
Uykunun REM ve REM-olmayan olmak üzere iki süreci vardır. İnsanlar bu iki durumda da rüya görebilmelerine rağmen, gerçeğe en yakın rüyalarını rem aşamasında gördükleri düşünülür.
Rem uykusu sırasında, beyin aktif haldedir. Daniel Denis'e göre, bu aktiflik neredeyse gün içerisindeki aktifliğe yakındır. Böylelikle insanlar, rüyalarını canlandırmamak için Rem sırasında, doğal olarak bir felç geçirirler. Bu sürece de 'Rem kas zayıflığı' denir.
Bu aşamada uyanan birçok insan, sadece gözlerini açar ve hızlıca etrafına hareket etmeye çalışır. Denis'in tabiriyle, uyku felcinden mustarip insanlar, bir nevi moleküler saat başarısızlığıyla karşılaşırlar. Bir sebepten, uyansanız da o kas zayıflığı devam eder. İstisnai olarak bazı insanlar 10-15 dakikada kendine gelse de, genellikle bu durum en fazla 1 dakika sürer.
Gizemli varlık hakkındaysa, bilimin elinde pek somut bir açıklama yok. Belki de hareket etmek isteyen zihniniz, beyninizdeki nöronlar aracılığıyla hareketli bir cisim gösteriyor size. Yani sizin bir yansımanız olabilir.
Bu yabancı varlık hakkındaki Denis'in yorumuysa, beyinde korkudan sorumlu olan amigdal bölümünün aşırı aktif rol alması. Aniden uyandığınız için, beyin boşuna çalışmadığını göstermek için bir şey icat ediyor da diyebiliriz.
Deneyimler
Uyku felci üzerine yürütülmüş detaylı çalışmalardan birisi, uyku felcininin 3 önemli halüsinasyonunu (1) kabus, (2) davetsiz misafir ve (3) olağandışı bedensel hareketler olarak tanımlıyor.
İlk olarak insanlar, göğüs kafeslerinin üstünde o kadar yoğun bir baskı hissediyorlar ki, nefes alamadıklarını düşünüyorlar. Araştırmacılara göre, uyku felci yalnıza solunum algısını değiştiriyor. İnsanlara sadece korktukları için boğuluyormuş gibi geliyor. Halbuki solunum işlemi olağan devam etmekte.
Denis, REM uykusundayken, nefes alış verişlerinin daha zorlaşabileceğini belirtirken, kişinin bu süreçte uyanıp bu durumu farketmesinin daha korkunç olduğunu da ekliyor.
Davetsiz misafir adı altındaki ikinci olayı tecrübe eden insanlar, hissedilmiş bir varlık, korku, görsel ya da işitsel halüsinasyonlar görebilirler. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, bu konuya getirilen sınırlı açıklamalardan birisi, beynin korku psikolojisine girdiği için hayali şeyler yaratması.
Tanımlanan üçüncü kategori olan olağandışı bedensel hareketler, uyku felci geçirenlerde en az rastlanan deneyim. Bu hareketlerden kasıt, kişinin bedeninden ayrılıp, odanın içinde gezinmesi veya uçması olarak anlatılıyor. Bu da yine beynin belli kısımlarının kişiye oynadığı oyunlardan biri.
Efsaneler ve Folklorik İnanışlar
The Nightmare (Kâbus), Henry Fuseli (1781)
Kültürel inançlar da, bu halüsinasyon ve deneyimleri etkileyen önemli faktörlerden. En başta kendi kültürümüzden örnek verelim. Halk arasında uyku felcini, 'Karabasan' olarak adlandırırız ve bazı dini bağlamlarda, günah işlemiş kişilere gelebileceğinden bahsedilir. Bunun haricinde, Newfoundland'de 'Yaşlı Cadı' hikayesi, uyku felcinin kültürel bir yorumlaması olarak gösterilebilir. İnanışa göre, bu yaşlı ve çirkin cadı, geceleri bedeninden ayrılarak kurbanının üstüne oturuyor. Buna benzer bir fantastik hikaye de, Amazon Havzası'nda yaşadığı düşünülen bir yunus balığı olan, Boto'nun hikayesi. Bu tür folklorik yorumlamaları, uyku felcinin gizemli yönlerini ele alan 'The Devil in the Room' belgeselini izleyerek öğrenebilirsiniz.
Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi, bu olay ressamları da oldukça etkilemişe benziyor. Henry Fuseli, ortaya böyle bir tablo çıkarmış.
Nasıl Önlenebilir?
Uyku felci kalıtsal olabilmesine rağmen, herkesin başına gelebiliyor. Uyku eksikliği, uyku düzensizlikleri, jet lag, vardiyalı iş durumlarında, uyku felci geçirme riski artabiliyor. Ayrıca uyku felci, hipertansiyon, inme ve narkolepsi(uyku) hastalığıyla ilişkilendiriliyor.
Stres, endişe ve depresyon bu gece nöbetlerini tetiklese de, bu faktörlerin kontrolünü tam olarak sağlayamıyoruz. Yeterince uyumak ve stresten uzak kalmaya çalışmanın yanında, bu nöbetleri nasıl engellebilirsiniz? Bir araştırmaya göre, yüzüstü yatmak bu olayları azaltmaya yardımcı oluyor. Yani sırtüstü pozisyonda yatan insanların uyku felci geçirme olasılığı daha fazla.
Nöbet esnasında uyanırsanız ve hareket edemiyorsanız, tüm enerjinizle bir parmağınızı oynatmaya odaklanın. Denis'e göre, eğer bir kası harekete geçirirsek, uyku felci sona erecektir.
