Kusmuğu Afrodizyak Olan, Yağından Golf Topu Yapılan Bir Hayvan: İspermeçet Balinası
Denizlerin üzerine yazılmış hikayelerden en akılda kalanlardan biri şüphesiz Moby Dick’tir. Herman Melville’in 19. yüzyılda kaleme aldığı roman, bacağını kaybetmesine sebep olan İspermeçet balinası Moby Dick’in peşine düşen ve onu öldürmeye yemin etmiş Kaptan Ahab’ın etrafında gelişir.
İspermeçet balinaları dişli olarak tabir edilen güney balinalarının en büyük türü.
Yalnızca minik karides ve kril ile beslenenler kuzey balinalarının aksine dişleri bulunuyor ve denizdeki diğer canlılar üzerinde avlanabiliyor.
Gemisi Pequod ile İspermeçet balinası avlayan Ahab da, o dönemde bunu gerçekleştiren pek çok gemi kaptanının edebiyattaki izdüşümüydü.
Peki bu av türünün ciddi bir ticaret koluna dönüşmesine sebep olan neydi?
Bir insana oranla devasa denebilecek boyutlara ulaşabilen bu canlıları avlamak için feda edilen onlarca yaşam, hedefteki şeylerin kıymeti hakkında fikir verebilir.
Bilhassa İspermeçet balinalarının kıymetli yapan şey, vücutlarından elde edilen ‘spermaceti’ olarak bilinen verilen balina yağıydı.
Dönemi itibariyle balina yağının kullanım alanına bakalım: Mum, sabun, kozmetik, makine yağı, kalem, boya, deri, su geçirmez materyal, pas engelleyici ürünler ve ecza ürünleri…
Yani balina yağının yelpazesi oldukça genişti. 17. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar olan süreçten bahsediyoruz.
Fakat günümüzde balina yağının kullanımı ortadan kalkmış değil.
Norveç, İzlanda ve Japonya gibi ülkelerde yalnızca İspermeçet değil, genel anlamda balina avı devam ediyor.
Peki bu tuhaf yağ hangi alanlarda kullanılıyor olabilir?
Liste kabarık. Omega-3 hapları, kalp ilaçları, golf topu, saç boyası, kolajen, ruj, nemlendirici, dondurma, margarin, güneş yağı, şekerleme, deterjan, lastik, biyodizel katkı maddesi gibi geniş bir kullanım alanı var bugünlerde.
‘Yağını kullandık, gerisi de boşa gitmesin’
Balina dilli bir suşi bulunuyor. Balina eti evcil hayvan mamaları ve balık yemi yapımında kullanılıyor. Balina pankreasından insülin üretiliyor. Balina penisinden mobilya derisi ve papyon imal ediliyor.
Bir de Ambergris var...
Türkçe karşılığı bulunmayan bu materyal, İspermeçet balinasının midesindeki enzimlerle oluşuyor ve taşlaşmış bir formda çıkarılıyor.
Bir hayvanın midesinden çıkarılan bir madde için fazlasıyla karmaşık ve çeşitli kullanım yöntemleri var Ambergris’in.
Esans özelliği bulunan madde, geçmişten günümüzde çeşitli amaçlarla kullanıldı.
Önce geçmişe bakalım. Eski dönem Çin’de ‘Ejderha Salyası Kokusu’ olarak isimlendirilmişti.
Antik Mısır’da tütsü ise yapımında kullanılıyordu. Bazı yörelerde yemeklerde tatlandırıcı olarak kullanıldı.
Ortaçağ’da tıbbi bir unsur olarak sıkça başvurulan bir maddeydi. Baş ağrısı, soğuk algınlığı, epilepsi gibi rahatsızlıklara iyi geldiğini düşünülüyordu.
Ortaçağ demişken, 14. yüzyılda Avrupa’yı avuçları içine alan Kara Veba da Ambergris’in ününü artırmıştır.
Bu maddeyi yanında taşıyanlar vebayı kapmayacaklarını düşünüyordu.
Bazı kültürlerde ise Afrodizyak olduğu düşünülüyordu ve bu amaçla kullanıldı.
İngiltere Kralı İkinci Charles’ın favori yemeğinin ‘yumurta ve ambergris’ ikilisi olduğu söylenir.
Kokusuyla ön plana çıktığından bahsettik. Tarihi bir kenara bırakırsak, şu an kozmetik reyonlarında rastlayabileceğimiz parfümlerin bazılarında halen Ambergris kullanılıyor.
Bazı sigaraların aromaları da halen Ambergris ile oluşturuluyor.
Ambergris’i endüstriyel anlamda kullanmak ve bulundurmak Avusturalya ve ABD’de yasaklandı.
Buna karşın Birleşik Krallık, Fransa, İsviçre ve pek çok diğer ülkede yasak değil.
Balina avcılığı sayesinde, geride kalan bir kaç yüzyıl boyunca her sene 5000’den fazla balina avlanıp öldürülmüş. Av halen devam ediyor.
Japonya'daki bir protestodan görüntü: 'Balina avını yasaklayın'
Bugün derin sularda birkaç yüzbin İspermeçet balinası kaldığı düşünülüyor.
Yorum Yazın