Bilimin Cevap Aradığı, Kafa Kurcalayan Çok Garip Bir Soru: "Hayvanlar İntihar Eder mi?"
İngiltere’de Kraliçe Victoria Dönemi'nde basına yansıyan kimi ilginç hayvan hikâyeleri olurmuş. Bu hikâyelerde kendilerini suda boğan köpeklerden, ördeklerden, yavruları ölünce kendini ağaca asan kedilerden vb. bahsedilirmiş.
Peki bu hikâyeleri bir kenara bırakırsak, köpekler, balinalar, atlar ve diğer hayvanlar gerçekten intihar eder mi?
Hayvanların da tıpkı insanlar gibi ruh sağlığı sorunları yaşayabileceği bilinmekte.
Hayvanlar da strese ya da depresyona girebilirler, ki bunlar insanları da intihara sürükleyen sebepler arasında yer alır. Ayrıca eskiden sadece insanların sergilediği sanılan bazı davranışları diğer hayvanların da sergilediğini biliyoruz.
Peki intihar da bunlar arasında yer alıyor mu?
Hayvan hakları savunucusu Animal World adlı derginin 1875 tarihli bir sayısında “Kendisini yakalamaya çalışan avcısının pençesine düşmek yerine bir uçurumdan atlayıp intihar etmeyi seçen bir geyikten” söz edilmekteydi.
20 yüzyılda intihar konusundaki tıbbi bilgiler ilerledikçe tek tek hayvan intiharı hikayelerinde de azalma görüldü. Bunun yerine toplu halde uçuruma yönelen yaban sıçanları ya da çok sayıda balinanın kıyıya vurması gibi toplu hayvan intiharları üzerinde daha fazla durulmaya başlandı.
Örneğin araştırmacılar yabani sıçanların toplu ölümünü çok sayıda hayvanın aynı anda göç etmesine bağlıyor.
Preti, sahibi öldükten sonra hayvanların ölmesini de sosyal bir bağın kesintiye uğramasına bağlıyor. Yani ölmek için hayvan bilinçli bir karar vermiyor. Sahibine o kadar alışmış oluyor ki başka birinden yemek kabul etmiyor.
Bu örnek önemli bir gerçeği gösteriyor: Stres bir hayvanın hayatını tehdit edecek kadar onun davranışlarını değiştirebilir.
Hayvan intiharları konusunda son 40 yılda yapılan 1000 kadar araştırmayı inceleyen İtalyan psikiyatrist Antonio Preti, bu tür hikayelere aldanmamak gerektiğine, bunun insanların hayvanlara bir yakıştırması olduğuna inanıyor.
Bu yıl Mayıs ayında Tenerife’deki bir su hayvanları parkında doğal ortamda doğmuş bir katil balinanın su tankının kenarına kendisini atıp 10 dakika kadar orada durmasını gösteren video epey ses getirdi.
Katil balinaların doğal olmayan ortamda farklı davrandığı, sırtını sürekli havuza sürme ya da dişlerini gıcırdatma gibi davranışlar sergilediği biliniyor.
Hayvanların kendilerine zarar veren bu türden davranışlara neden yöneldiğini anlamak için duyguları ne kadar hissettiklerini anlamak gerekiyor.
Örneğin Çin’de bir hayvanat bahçesindeki ayı, yavrusunu boğduktan sonra kendisini öldürmüş, bu durum, tutsaklığa daha fazla dayanamayan ayının bilinçli bir davranışı şeklinde yansıtılmıştı.
Oysa, doğal ortamından uzakta tutulan bir hayvan, yaşadığı strese, yavrunun bir sağlık sorunu nedeniyle karnına sonda takılması sonucu ekstra stresin eklenmesiyle doğal olmayan bir davranışa yönelmişti.
Toplu halde intihar iddialarına maruz kalan bir başka hayvan türü de balinalardır.
Oysa asıl durum, lider pozisyonda olan hasta balinanın sığ suların güvencesine kendisini bırakma çabasının diğer grup üyeleri tarafından tekrarlanması ve sosyal bir grup oluşturan çok sayıda balinanın sığ sularda mahsur kalmasıdır.
Bu tür davranışlara neden olan başka bir etken de konakladığı hayvanın beynini etkileyen parazitlerdir.
Örneğin, Toksoplazma gondii adı verilen parazit farenin beynine yerleştiğinde farede kedi korkusu kalmaz ve kedi tarafından avlanır. Parazit ise böylece kedinin vücuduna yerleşerek çoğalma amacına erişir.
Aynı şekilde başka bir parazit mantar da karıncaların beynine yerleşerek onları kendi gelişimi için en uygun mekanlara sürükleyip ölümlerine neden olur.
Bazı anne örümcekler ise yavrularının kendisini yemesine izin verir. Bu esnada doğal olarak ölseler de buna intihar demek biraz güç.
Çünkü burada anne yavrusunun hayatta kalması adına kendi bedenini ona besin etmektedir.
İntihar ise “kasten hayatına son verme eylemi” olarak tanımlanıyor. Burada örümceğin temel amacı ise ölmek değil, kendini yavrularına yem etmek.
Öte yandan ayı, stres nedeniyle doğal olmayan bir davranışa yönelip niyeti o olmasa da kendisinin ve yavrusunun ölümüne neden oluyor.
Bazı uzmanlar ise bu sorunun kesin bir yanıtının olmadığını belirtiyor. Bu görüşe göre hayvanların zihninden geçenleri okuyamıyoruz.
Bu nedenle onların ölümüne yol açan davranışlarda ne kadar kasıt olduğunu kestirmek pek de mümkün değil.
Hayvanların plan yapabildiğini ise araştırmalar neticesinde biliyoruz. Örneğin bazı kuşlar daha sonra yemek üzere yiyecek, bazı bonobo ve orangutanlar da daha sonra kullanmak üzere alet saklayabilirler.
Fakat bir intiharı planlamak için, hayvanın dünya üzerindeki varoluşunu kavraması ve sonra da ortadan kalkacağını anlamasını, yani muhakeme yeteneğini ve hayal gücünü kullanması gerekli.
Hayvanlar ayrıca yas tutar, ölüyü bilir ve cesetten korkar. Fakat "ölüm olgusu"ndan korkmaları söz konusu değildir.
Uzmanlar bunu “ölüme yol açma ihtimali olan tehlikeli durumlara karşı duyulan korku” olarak adlandırıyor.
Bu da doğal bir his olarak görülüyor. Yoksa örneğin zebralar aslanların yanında otlar, balıklar timsahların yanında yüzerdi. Korku, hayvanların hayatta kalmaları için duymaları elzem olan bir duygudur.
Uzmanlar insanın kendi ölümünün farkında olan tek canlı olduğunu belirtiyor.
İntihar kişinin kendi ölümünü bilinçli bir şekilde istemesidir. Ancak öleceğiniz bilgisine sahip olmadan böyle bir isteğin olması mümkün değildir. Hayvanların ise bu bilgiye sahip olduğuna dair bir bulgu yok.
Bu nedenle intihar sadece insana özgü bir davranış ve olgu olarak karşımıza çıkıyor.
Yorum Yazın