Azerbaycan müziğinin peygamberi, büyük insan Üzeyir Hacıbeyov
Azerbaycan müzik tarihi dünya edebiyatına çok büyük besteciler armağan etmiştir. Bunlardan biri de ünlü Üzeyir Hacıbeyovdur. Üzeyir Hacıbeyov bu makama ulaşmak için büyük zorluklar geçmişdir. Onun yaşadığı dönem Azerbaycan müzik tiyatrosunun onurlu hem de en ağır yoludur. Fakat Üzeyir Hacıbeyov bu zorlukların üstesinden hakkıyla gelmiş ve Azerbaycan'ın müziğini dünyaya tanıtmışdır.
Üzeyir Hacıbeyov 18 Eylül 1885 yılında köy yazmanı ailesinde, Ağcabedide doğdu, ailede üç erkek kardeş, iki kız kardeş olmuşlar. Yalnız Uzeyirden başka çocukların hepsi Şuşa'da doğmuşdu. Evin dördüncü çocuğu olan Üzeyirin Şuşa'da yok, Agcabedide doğumunun da kendi geçmişi var.
Üzeyir beyin babası Ebdülhüseyn Hurşidbanu Natavanın özel yazmanı olmakla beraber, hem de Han kızının Agcabedide olan çiftliyine rehberlik eder. Bundan dolayı yılın çoğu hissesini orda geçiriyordu. Şirin Hanım da Uzeyire hamile olarken Ağcabediye gidip eşini ziyaret etmek, sonra yeniden Şuşa'ya dönmek kararına gelir. Kız kardeşlerini ziyaret etmek için yolunu ilk önce Ağdamdan salır. Ancak kız kardeşleri onu çabuk bırakmak istemez. Şirin hanımı 8 kız kardeşinin her biri biraz kendi evinde misafir eder. Ağcabediye yetişerken ise artık geç olur, Şuşa'ya dönemez. Buna göre de geleceğin dehası olacak bu erkek çocuğu Agcabedide dünyaya getirir.
Babası edebiyat alanında, annesi ise müzik alanında yüksek makam tutmuşlardır. Müziğe olan hevesi annesinden benimsemiş Ü.Hacıbeyov 7 yaşında iken tarda ve kamençede iyi çalıyordu, muğamat okuyordu
.
Ü. Hacıbeyli 1897- yılında Şuşa'da olan iki yıllık Rus-Tatar okuluna girer. Bu okulu başarıyla bitirdikten sonra 1899- yılında Kafkasya Öğretmenler Seminariyasına girer. Seminerde eğitim aldığı sürede o, pedagoji, rus dili, matematik, genel tarih, resim gibi örnek deneme dersleri almıştır.
1904 yılında seminariyanı bitirdikten sonra Bakü'ye döner ve Hadrut köyünde öğretmenlik eder. İlkokulda eğitim vermekle birlikte o, öğrencilerden oluşan koro kollekivi oluşturmaktadır. Sonraları o, Bibi- Heybetde "Saadet" okulunda Azerbaycan ve Rus dillerinden, aynı zamanda müzik ve hesaptan ders demekle meşgul olmuştur.
Ü.Hacıbeyov 1907 yılında opera yazmaya karar verir. Bu döneme kadar henüz Azerbaycan'da opera yazılmamıştır. O'nun yarattığı ilk "Leyli ve Mecnun" operası Azerbaycan müzik kültürü tarihinde ilk opera olmuş ve çok büyük başarı kazanmıştır. Besteci bu operayla Azerbaycan'da opera sanatının temelini koyar.
Ü. Hacıbeyov 'Leyla ve Mecnun' operasından sonra seri olarak bazı operalar yazmıştır: 'Şeyh Senan' (1909). 'Rüstem ve Söhrab' (1911), 'Şah Abbas ve Xurşudbanu' (1912), 'Aslı ve Kerem' (1912), 'Harun ve Leyla' (1915).
1911 yılında Ü.Hacıbeyov müzik eğitimi almak için Moskova'ya gider. Fakat maddi durumu sıkıntılı olduğundan eğitimini sürdüremez . Bakü'ye dönerek yazdığı operaları sahneye koymakla meşgul olur.
Nikolay Vasilyeviç Gogol'un ünlü 'Şinel' povestinin Azerbaycan Türkçesine ilk kez çevrilmesi Üzeyir beyin ismi ile bağlantılıdır.
1913- yılında müzik eğitimine devam etmek için bu kez Peterburuqda giderek konservatoriyaya girer. Bu dönemde o, "Arşın Mal Alan" müzikli komediyasını yazar.
1918 yılının Mart katliamları sırasında daşnaklar Üzeyir beyin de evine kurşun sıkmışdılar. Bu tesadüfi bir olay değildi. Taşnakların amacı Müslüman Türk Doğusu'nun ilk operasını yazan, Azerbaycan'ın o dönemdeki kültürel ve sosyal fikrinin öncüllerinden biri olan Üzeyir beye gözdağı vermekti.
Halk Cumhuriyeti'nin devrilmesinden (1920) sonra Üzeyir Hacıbeyov'un da adı "halk düşmanları" listesine düşmüştü. Sadece tam tesadüf neticesinde Üzeyir bey sağ kalabiliyor.
Öyle ki, onun kayınbiraderi, katı komünist Hanefi Teregulov güvenlik kontrolü şube patronlarının birinin masasının üstünde tesadüfen hakkında güllelenme hükmü çıkarılan 59 kişinin listesinde Üzeyir beyin adını görüyor. Sinirli şekilde Neriman Nerimanovun yanına gelir. Nerimanov, hemen o listeyi talep eder. Listeyi yırtıp atan, onu hazırlayanları ise acele karar verdiklerinden dolayı azarlayan Nerimanov Üzeyir beye ise güvenlik adına bir süre İstanbul'dan uzaklaşmayı öneriyor
Buna rağmen Ü. Hacıbeyov 1921 ide Bakü'de "Türk müzik okulunu" oluşturmaktadır. Daha önce faaliyet gösteren halk nonservatoriyası 1921 yılından itibaren artık Azerbaycan Devlet Konservatuvarı adı verilir.
1926 yılından itibaren 'Türk müzik okulu' Ü. Hacıbəyovun inisiyatifi ile Azerbaycan Devlet Konservatuarına dahil olur ve halk müzik şubesi denir. 1926 yılında Ü. Hacıbeyov önce konservatuarın rektör Yardımcısı, sonra ömrünün sonuna kadar rektörü görevinde çalışmıştır.
Ü.Hacıbeyov Azerbaycan milli folklorunu derinlemesine öğreniyordu. O, Müslüm Moqomayev ile birlikte 1927 yılında bir sıra Azerbaycan halk müziklerini toplamış, nota salmış ve işlemiştir. Aynı dönemde (1920- 1945 - yılları) Ü. Hacıbeyov "Azerbaycan halk müziğinin esasları" adlı büyük önem taşıyan bilimsel araştırma eserini yazar.
Ü.Hacıbeyov İran şairi Firdovsinin (934- 1020) doğumunun 1000 yıldönümü dolayısıyla koro ve senfonik orkestra için kantat yazmıştır ki, bununla o, Azerbaycanda ilk kontata tarzının temelini koymuştur
Ü.Hacıbeyov 1932-1936 yılları arasında "Köroğlu" operası üzerinde çalışarak ilk Azerbaycan klasik opera türünü yaratmıştır.
Operanın ilk prömiyeri 1937 yılında (30 / IV) olmuştur ve aşırı büyük başarılar kazanmıştır. Opera ayrıca 1938 yılında Moskova'da Azerbaycan edebiyatı ve sanatları haftasında başarıyla sahnelenmiş ve başkent dinleyicilerinin beğenisini kazanmıştır. 'Köroğlu' operasında besteci ilk kez milli müziği Avrupa klasik opera gelenekleri ile birleştirerek tek bir eser türünü yaratmaya muvaffak olmuştur.
Hacbeyov'un yaratıcılığındakı başarıları Sovyet gazetelerinin kıskançlığına neden oluyordu. Bu nedenle daima onu eleştiren makaleler yazılırdı
Onun bir çok sahne eserlerinde rol alan Mirzağa Aliyev'in hatıralarından: '... 1909 yılında' Çenbur 'adlı gülgü dergisi yayınlanıyordu. Bu mecmua 'Leyli ve Mecnun', 'Er ve arvad', 'O olmasın, bu olsun' gibi eserler yaratmış Üzeyir bey Hacıbeyova bir karikatür çizmişti. Karikatür demek istiyordu ki, 'bir buna bakın, ha! .. Üzeyir Bey Hacıbeyov zurnadan nota yaratmak istiyor' ('Komünist' gazetesi, 15 Eylül 1945 tarihinde).
Ü. Hacıbeyli 1945- 1946 yıllarında modern konuda olan "Firuze" operası üzerinde çalışmaya başlamıştır. Bu, bestecinin son operasıydı. Fakat bu, operayı tamamlamaya ömrü yetmiyor. Ü. Hacıbeyov hastalanıyor ve 1948 yılında Bakü'de vefat ediyor.
Azerbaycan Devletinin ulusal marşı Ü. Hacıbeyova aittir
Nur içinde yat üstad !
İçeriyimi Üzeyir Hacıbeyovun iki güzel sözleri ile bitirmek isterdim.
'Kitapsızlıktan derdi ister okul, medrese şagirdlerimiz için, ister cemaatımız için gerçekten büyük bir derttir'
'Hürriyyete inanmayan kâfirdir!'
Yorum Yazın