Felsefi Bakış Açısıyla Zihin Oyunlarını Sevenlere: Tarihteki İlk İsim Kime Aitti?
Bir isme sahip olan ilk insan kimdi ve nerede yaşadı? Bunu korkarız ki kimse bilemez...
Yazının icadının insanlığa olan muazzam etkisi de burada başlıyor aslında.
"Verba volant, scripta manent"
Latince özdeyişin yalın biçimde ifade ettiği gibi: 'Söz uçar, yazı kalır.' Evet, yazılar gerçekten kalıyor. Bugün, birkaç bin yıl öncesinden günümüze ulaşan bir takım çetin tabletler sayesinde geçmiş hakkında bilgi sahibi olup, yaşananları anlamlandırabiliyoruz aslında.
Tam olarak aynı şekilde, binlerce yıl öncesinden birinin ismini öğrenmemiz mümkün olabiliyor.
Bu insanlar da tıpkı sıradan bir vatandaş gibi hayatını çeşitli zanaatlerle idame ettiren, sosyal ilişkiler kuran insanlardı. Birer isimleri, karakterleri, sevilen ya da sevilmeyen huyları vardı. İş arkadaşları ya da aileleri. Yani hayatları...
İlk isim için pek çok yere bakılabilir. Çin gibi...
M.Ö. 6000-6200 yıllarına kadar geriye gidelim. 8000 yıldan daha eski bir geriye dönüş bu. Bu dönemde Jiahu sembolleri adı verilen sembollerle karşılaşıyoruz. Bunlara tam anlamıyla bir yazılı dil denemez ama bir şeyleri sembolize ettikleri açık.
Evet, bunlar isimdi...
Tam olarak ne anlama geldikleri bilinmese de, bir takım kişilik özelliklerine atıf yaptıkları biliniyor. Hatta döneme ait çanakların üzerinde farklı Jiahu sembollerine rastlanmış. Bilirsiniz, maksat karışıklık olmasın.
Gerçek bir yazı sisteminde rastlanan ilk ismin Sümer kültürüne ait olduğu düşünülüyor.
Bu da aşağı yukarı M.Ö. 3200-3100 civarına, Jemdet Nasr hükümdarlığı dönemine denk geliyor.
Bu noktada muhteşem kahramanların, şairlerin, devlet adamlarının isimlerini görmeyi beklemeyin...
Elbette edebiyat, sanat ya da insan ruhuna dair diğer pek çok güzellik bu dönemde mevcuttu. Faka ünlü hikayelerin ya da kahramanlıklarının saklanıp korunması için kil tabletlerin kullanılması pek kullanışlı bir yöntem sayılmazdı. Tahmin edebilirsiniz... Çivi yazısı yazmak büyük çileydi.
O zaman bu çileden kurtulmak istediler ve hikayeleri dilden dile dolaştırmayı tercih ettiler. Ama neticede bir şeyleri yazmak gerekiyordu...
Mesela borç, alacak mevzuları, fatura işlevi taşıyan ticari belgeler... Bu belgelerden hareketle, bir vakte kadar tarihte ilk rastlanan ismin Gal-sar isminde bir adama ait olduğu düşünülüyordu. Enpap-x ve Sukkalgir adında da iki kölesi varmış hatta. Bir tablete işlenmiş bütün bunlar. Onlar da 'Yanlışlık olmasın' demiş olabilirler.
Ama muhtemelen, ilk olarak bir tanrının, yiğit savaşçının ya da bilge bir adamın değil, bir muhasebecinin ismini duyduk.
Schoyen koleksiyonuna ait bu parça öyle diyor. Yuval Harari'nin ses getiren çalışması Sapiens'daki iddiası da bunu destekler nitelikte.
"29.086 birim arpa 37 ay içinde teslim alındı. İmza, Kushim.”
Tablette yazılanlar tam olarak buydu. Eğer Kushim genel bir isimlendirme değildiyse, bu kaydı tutan muhasebecinin isminden başka bir şey değildi.
Neredeyse herkesin ucundan kıyısından çiftçi olduğu bir dönemde, Kushim'in imzaladığı bu belgenin varlığına şaşırmak güç.
Fazlasıyla sıradanlaşmış bir işin tekrarını yapıyordu aslında. Kushim! Ona böyle sesleniyorlardı. 5000 yıl öncesinden bir nida. Kushim acaba mesleğini seviyor muydu? Hayata dair neler düşünüyor, hangi değerlere inanıyordu? Biraz üzerine düşündüğümüzde onu bu denli güçlü bir konuma sokan tek şeyin, ismi olduğu konusunda hemfikir olabiliriz. İsimlendirmenin gücü, onu tıpkı birkaç kuşak önce yaşamış biri gibi algılamamıza sebep olmuştu.
Bu galeriyi oluştururken Robert Krulwich'in National Geographic'de yayınlanan orijinal makalesinden ve kendi çizimlerinden bol bol yararlandık.
Yorum Yazın
bir muhasebeci olarak gurur duydum desem yalan :))) yine adımız var ama itibarımız sıfır sıfır sıfır :P