Beynini Eşelemeyi Sevenlere: Evrendeki Zeki Medeniyetlerin Sayısını Veren Drake Denklemi
İnsan zihninin en büyük sorgulamalarından birisidir evrende yalnız olup, olmadığımız. 1950'li yıllarda Frank Drake, bu sorunun üzerine gitmiş ve yaratmış olduğu denklemle, az da olsa bizlerin bu sorusuna cevap getirmiştir.
Soru basit aslında: Herkes Nerede?
Evet, herkes nerede?
Herkes nerede?
Büyüklüğü tartışılmaz olan Evren hakkında birazcık düşününce birçoğumuz bir şeylerin farklı olduğunu hissediyoruz, değil mi? Bu denli büyük bir evrende bizim kadar gelişmiş canlıların var olması matematiksel olarak ihtimaller dahilinde olduğu gibi, daha az ve daha çok gelişmiş canlıların olabilitesi de mümkündür. Eğer varlarsa bize neden ulaşamadılar? Eğer yoklarsa biz nasıl varız?
Bu ikilem de bizleri yıllardır çözümünü aradığımız fakat bulamadığımız şu soruya götürüyor:
Herkes nerede?
''Bizden başka akıllı yaşam var mı?''
Açık bir gecede gördüğümüz gökyüzünü, uçsuz bucaksız bir derya olarak algılarız. Ama aslında sadece çok yakın komşularımızı görmekteyizdir. En açık gecelerde dahi gördüğümüz yıldız sayısı 2500’i geçmez. 2,500 yıldız, galaksimizde bulunan tüm yıldızların yüz milyonda biridir. Bu 2,500 yıldızın hemen hepsi bize 1,000 ışık yılından daha yakındır. 1,000 ışık yılı ise Samanyolu galaksisinin çapının %1’idir.
Yıldızlar ve galaksilerden bahsetmişken, insanları üzerinde düşünmeye sürükleyen ve zihinleri uzun süredir meşgul eden şu soru akla geliyor: “Bizden başka akıllı yaşam var mı?”
Drake Denklemi
Samanyolu Galaksisi içerisindeki 'akıllı medeniyetler'in sayısına ulaşma amacıyla Frank Drake tarafından 1961 yılında geliştirilen denklem, 'Drake Denklemi' olarak bilinir. Bu denklem, Samanyolu içindeki yıldız ve gezegenlerin sayısı, yıldızların ömür süreleri gibi oldukça iyi bilinen ve çok büyük, her anlamda ‘astronomik’ faktörlerle ölçülebilen; kimyasal/biyolojik süreçlerin hayatın oluşturabilmesi olasılığını içeren ve daha az bilinen bazı temel-bilimsel faktörlerin yanında, hakkında daha da zor tahminlerde bulunabildiğimiz bazı psikolojik/sosyolojik faktörlere de sahiptir.
Her ne kadar Drake Denklemi, bu tür bilinmeyen faktörleri içermesinden ötürü bir kesim tarafından eleştirilse de, yine de bilim insanlarına genel bir çerçeve çizebiliyor olması bakımından faydalı bir araç olarak görülebilir. Denklem ve içeriğindeki terimler tam olarak şöyledir (* işareti çarpma, / işareti bölme anlamına gelmektedir):
Nm (medeniyetlerin sayısı) = N (yıldızların sayısı) * f (Güneş türü yıldızların oranı) * M (gezegenlerin sayısı) * g (hayata uygun gezegenlerin oranı) * h (hayatı başlatanların oranı) * i (akıllı medeniyetlerin ortaya çıkma olasılığı ) * T (medeniyetin haberleşme istemli hayat süresi ) / S (Samanyolu ömrü)
veya sadece sembolik olarak:
N = R* fp* ne* fl* fi* fc* L
Peki, bu semboller ne ifade ediyor?
Şimdi gelin tek tek bu sembollerin ne manaya geldiklerini inceleyelim.
N: Haberleşebilen uygarlık sayısı
R: Uygun yıldızların (güneş benzeri) oluşma hızı
Örneğin; Samanyolunda bu şekilde 10 milyar yıldız olsa, evrenin de 10 milyar yaşında olduğunu varsayarsak, ‘R’ ifadesi 1 değerini alır.. Tabi ki siz evrendeki yıldız sayısını daha fazla varsayabilirsiniz.. O zaman da R’nin alacağı değer artacaktır.
fp: Evrende var olduğunu varsaydığımız yıldızlardan, çevresinde gezegen olanların oranı
Son yıllarda keşfedilen gezegen sistemlerini de göz önüne alırsak eğer bu değer 0.1'den başlayarak, ‘bu tarz yıldızların çevresinde gezegen zaten oluşur’ fikrini baz alırsanız eğer 1'e kadar gidiyor..
ne: Bu gezegen sistemlerindeki yasama elverişli gezegen sayısı
Bilim adamları bu değişken için genelde 1 ila 2 arasında bir tahmin yürütüyor... Denklemdeki en çok tartışılan parametlerden birisi de bu. Çünkü şu an itibari ile güneş sisteminde yaşama tam olarak elverişli durumda olan sadece Dünya var. Fakat 2011 yılında yapılan çalışmalar sonucu keşfedilen arsenik bazlı bakteriden sonra, denklemdeki 'dünya benzeri yaşamı destekleyen gezegen sayısı' parametresinin tahmin edilenden daha fazla olduğu ortaya çekmiştir.
fl: Evrendeki gezegenlerden, üzerinde canlı oluşanların oranı
Bu konuda bilim insanlarının edindiği genel görüş, yaşamın oluşma ihtimali varsa eninde sonunda oluşacağı seklinde, yani oran 1..
fi: Bu canlılardan akıllı olanlarının gelişebilme oranı
Bu parametreyi de bilim insanları 1 olarak kabul etmişler. Canlılık varsa mutlaka gelişim de olur mantığından hareketle.
fc: Bu canlılar arasında haberleşenlerin oranı
İşte üzerine en çok tartışılan parametre bu. Bazı bilim insanları, tıpkı her akıllı canlının en sonunda gelişeceğini düşündükleri gibi aynı şekilde akıllı varlıkların sonuçta haberleşmeye geçecekleri mantığıyla bu parametreyi de 1 ya da 1’e yakın kabul etmişlerdir.
Fakat karşıt görüşe sahip olanlar ise şunu savunuyor: Eğer bu denklemi dünya bazlı olarak hesaplamaya çalışıyorsak, şu an itibari ile SETI projesi kapsamında iletişime geçebildiğimiz hiçbir akıllı medeniyet olmaması nedeniyle bu parametre 0 kabul edilmelidir. Eğer bu parametre 0 olarak alınırsa bu sefer N, yani evrendeki akıllı medeniyet sayısı 0 olacak. Tabi sonucun sıfır olması halinde ortaya da bir paradoks çıkmaktadır, eğer 0 tane yaşam formu çıkıyorsa, biz de yokuz demektir.
Yoksa biz zeki bir yaşam formu değil miyiz?
l: Haberleşebilir uygarlıkların yaşam süresi
Denklemin kestirilemeyen bir başka noktası.. Kendi uygarlığımızın bile ne zaman yok olacağını bilemezken, evrendeki diğer uygarlıklar hakkında böyle bir tahmin yürütmek biraz havada kalıyor. Sonuçta insanoğlu haberleşme çalışmalarına başlayalı sadece 100 yıl gibi bir süre oldu.
Denklemin yaratıcı Frank Drake, çok fazla değişken ve olasılık içeren bu denklemin bir çözümü için 10.000 bulmuş, yani yalnızca bizim gök adamızda bile 10.000 tane akıllı uzaylı olduğunu iddia etmiş.
Siz de bu denkleme göre evrendeki akıllı medeniyet sayısını hesaplayabilirsiniz.
Sizler de bu parametrelere değerler atayarak, evrendeki akıllı medeniyet sayısını hesaplayabilir ve olası zeki ve haberleşen medeniyet sayısını bulabilirsiniz.