Dosya: 13 Soruda Ortadoğu’da Tehlikenin Yeni Adı IŞİD
Ortadoğu'da terörün yeni adı, Irak Şam İslam Devleti, Suriye'de muhaliflerle savaşıp, rejime güç kazandırıyorlar; Irak'ta hükümete savaş açıp, kentleri işgal ediyorlar.
Vahşi katliamları ve kadınlara tecavüzleri ile Suriye'de dehşet yaratan örgüt, bu ülkede petrol yataklarının neredeyse tamamına hakim oldu. Şimdi de Irak'ta petrol yataklarını ele geçiriyor. Peki, Musul’dan Rakka’ya uzanan alanda hâkimiyetini pekiştiren IŞİD nedir? Gücünün kaynağı ne? Arkasında kim var?
IŞİD nasıl ortaya çıktı?
Irak Şam İslam Devleti, Suriye'de geçen yıl yayılan Nusra cephesi gibi El Kaide bağlantılı bir örgüt olarak ortaya çıktı. 2004 yılında kurulan örgüt “Tevhid ve Cihat” adıyla Ebu Musa Zerkavi tarafından Irak’ta kuruldu.
Fotoğraf: AFP
2. Örgütü kim kurdu?
Örgüt, 2006 yılının sonlarında El Kaide’ye yakın Ebu Ömer el Bağdadi liderliğinde kuruldu. El Bağdadi hakkında pek az şey biliniyor; ancak 1971 yılında Bağdat'ın kuzeyinde Samara'da doğduğu ve 2003 yılında gerçekleşen ABD işgalinin ardından Irak'ta doğan harekete katıldığı sanılıyor.
3. Örgütün adında neden "Irak ve Şam” ifadeleri geçiyor?
Irak Şam İslam Devleti diye Türkçeye çevrilen örgütün İngilizce adı: The Islamic State in Iraq and the Levant (ISIS). BBC’nin haberine göre, ISIS’teki “s”lerden biri Arapça (İngilizce) “al Sham”a tekabül ediyor. Bunun anlamı da Suriye, Şam ya da Levant (Doğu Akdeniz Ülkeleri) olabilir. BBC, örgütün küresel cihat kavramından hareketle, sözcüğün Doğu Akdeniz olabileceğini ifade ediyor.
Harita: Al Jazeera
4. Örgüt’ün ismi neden IŞİD?
Grup kuruluşundan itibaren pek çok kez ismini değiştirdi. İlk kurulduğu yıllarda ismi 'Cemaat el-Tevhid vel-Cihad' idi. Ekim 2004'te 'Tanzim Kaidat el-Cihad fi Bilad el-Rafidayn' ya da daha çok bilinen 'Irak el Kaide'si' adını aldı. Ocak 2006'da birkaç küçük grupla birleşerek 'Mücahidin Şûra Konseyi' adını aldı ve daha sonra Ekim 2006'da El Nusra ile birleşince, Irak Suriye İslam Devleti-ISİD adını aldı.
5. Örgüt nasıl işliyor?
Salt bir direniş örgütü olmamakla birlikte başlarında bulunan Ebubekir el Bağdadi’ye biat edilmesi gerektiğine inanırlar. Burada dikkat çeken nokta muhalifleri püskürtüp kazandıkları bölgelerin 24 saat içerisinde rejiminin kontrolüne geçiyor olması.
6. Örgüt nerelerden besleniyor?
Destek aldıkları güçler arasında Suriye rejimi, Amerikalılar, Taliban, Suud kaynaklı Selefi grupların isimleri geçiyor. Net bir ülke adı yok. Ancak Suudi Arabistan'dan destek alan Selefiler ve Afganistan Taliban'ının El Kaide bağlantısıyla bu örgüte destek sağladığı iddia ediliyor. Bölgedeki istihbarat teşkilatlarının da bu yapılanmada adları geçiyor.
Fotoğraf: AFP
7. IŞİD El Kaide’nin bir kolu mu?
El Kaide örgütü 2013 yıllında, Suriye’deki IŞİD’i tanımadığını ilan etti ve örgütün Suriye’yi terk etmesini istedi. El Kaide Suriye’deki temsilcisinin Nusra Cephesi olduğunu açıkladı. Nusra Cephesi ve IŞİD arasında birçok cephede çatışmalar yaşandı. En sonuncusu ise IŞİD’in Nusra Cephesi’nin kontrolündeki Deyr Ez-Zor kentinde kontrolü sağlamasıyla son buldu.
El Kaide'nin dahi arasına mesafe koyduğu IŞİD, zamanla Suriye'de hükümet güçleri ile savaşan ve Irak'ta kazanımlar elde eden başlıca cihatçı örgütlerden biri haline geldi.
8. Örgüt kaç kişiden oluşuyorlar?
Irak Şam İslam Devletinin Suriye topraklarındaki militan sayısı olarak bilinmemekle birlikte binlerce savaşçıya sahip olduğu tahmin edilmekte. 2006'da ABD istihbaratının hazırladığı raporda Irak El Kaidesi’nin kurucu ve üst düzey üye sayısının 1000'den fazla olduğu belirtildi. Grubunun intihar saldırılarından dolayı çok sayıda üyesini kaybettiği bildirildi fakat bunun grubun gücü üzerinde çok az etkisi olduğu belirtildi. ABD'nin Irak’tan çekilmesiyle örgütün üye sayısı ikiye katlanarak 1000'den 2500'e çıktı.
9. Örgüt ne istiyor?
Irak ve Suriye'de aktif olan isyancı grup Selefi ideolojiye sahip. Irak, Suriye, Filistin ve Ürdün topraklarını içine alan bölgede Şeriat'a dayalı bir devlet kurmak istiyor. Ayrıca Suriye’deki diğer örgütlerin aksine IŞİD, ele geçirdiği bölgelerde emirlikler kuruyor ve bu emirliklerin birleşip Irak ve Suriye topraklarında ülke kurmasını amaçlıyor.
IŞİD,işgal ettikleri bölgelerde askeri emirlikler kurmanın yanında askeri alanda başarılar elde etmiş durumda. IŞİD Mart 2013'te Suriye'nin Rakka kentini ele geçirdi. Rakka isyancıların eline geçen ilk bölgesel başkent.
Ocak ayına gelindiğinde ise örgüt Irak'ın Sünni azınlığı ile Şii hükümeti arasındaki gerilimden faydalanarak Sünnilerin ağırlıkta olduğu Felluce'nin kontrolünü ele geçirdi.
Fotoğraf: AP
10. Irak’taki hedefleri neler?
Irak Şam İslam Devleti'nin Irak’ta da Suriye'deki gibi bir örgütlenmeleri var. Ama amaçları farklı. Irak'ta Enbar olaylarıyla başlayan ve Felluce ile Ramadi gibi sünni kentlerinin işgaline varan silahlı eylemleri IŞİD yönlendiriyor. Bölgedeki petrol yataklarının tamamına hakim olmak istiyor.
11. Suriye ve Irak’ta nereleri kontrol ediyor?
Suriye’de Esad rejimine karşı savaşan grupları “kafir” ilan eden IŞİD, Suriye’de Mumbuc, petrol zengini Rakka ve Irak sınırına yakın Deyr Ez-Zor kentlerini elinde tutuyor. Irak’ta ise Anbar eyaletindeki Felluce ve Ramadi’de etkili. Son olarak Musul kentini de ele geçirdi.Son gelen bilgilere göre hedef Bağdat...
12. Suriye rejimi ile işbirliği var mı?
Suriye muhalefeti IŞİD’in Suriye’de devrimin sabote edilmesi için Şam yönetimince desteklendiğini iddia ediyor. Şam rejimi Suriye’de muhaliflerin elindeki bölgelere düzenli olarak varil bombası atarken, IŞİD’in kontrolündeki bölgelere saldırmıyor. IŞİD, Rakka’da çıkardığı petrolü de Suriye rejimine satıyor.
Fotoğraf: Returs
13. IŞİD için Musul neden önemli?
Musul ve çevresindeki Ninova vilayeti, stratejik öneme sahip bir bölge. Burası, Irak Şam İslam Devleti'nin Suriye'ye açılan bir kapısı. Irak'taki bir dizi şiddet olayının sorumlusu olarak gösterilen örgüt, Şii liderliğindeki Irak merkezi hükümetine karşı çıkıp Sünni azınlığı savunuyor. Örgüt aynı zamanda Suriye'de Beşar Esad'a karşı savaşan en acımasız isyancı güçlerden biri olarak kabul ediyor. Musul'un Türkiye açısından önemi ise Birinci Dünya Savaşı yıllarına kadar uzanıyor. Cumhuriyet'in ilanından önce Misak-ı Milli sınırları içinde kabul edilen Musul, daha sonra bir dizi uluslararası konferans ve anlaşmaya rağmen bir türlü çözülememiştir. Cumhuriyet'in ilk yıllarında ise Anadolu'nun içinde bulunduğu duruma odaklanılarak bu sorundan uzaklaşılmıştır. Musul, Kuzey Irak Bölgesel Kürt Yönetimi sınırları içinde yer almakta.
Fotoğraf: Azad Lashkari/Reuters