Zihnin Muazzam Sınırsızlığında Bugün: İnsan Yaptığı Kötü Şeyleri Nasıl Kolaylıkla Unutur?
İnsan zihnine, insanlar olarak henüz kesinlikle tam akıl erdirebilmiş değiliz. Zihnin çalışma ve kendini koruma yöntemleri bizleri fazlasıyla şaşırtmaya devam ediyor.
Dünya Ekonomi Forumu tarafından haberleştirilen çok ilginç bir araştırmaya denk geldik ve sizlere de anlatalım istedik. 👇
2000’li yılların başlarında, Massachussetts Üniversitesi'nde "gündelik yalancılık" konulu bir araştırma yürütüldü.
Psikologlar bu araştırma için birkaç yüz öğrenciyi aldılar, çiftler halinde ayırdılar ve tüm çiftlere 10’ar dakika sohbet etmelerini söylediler.
Bu araştırmada tüm sohbetler gizli kamerayla kaydedildi.
Ardından, öğrencilere bu kasetler izletildi ve sohbetin içerisinde kaç kez yalan söylediklerini belirtmeleri istendi. O 10 dakika içerisinde, her öğrencinin en az 2 kez yalan söylediği ortaya çıktı. Bazısı 12 kereye kadar çıkmıştı...
Araştırma şunu anlatıyordu: İnsanlar yalnızca kendi belleklerine dayandıklarında, kendilerini masum görmeye meyleder.
Ama kendilerini dışarıdan izlediklerinde pek çoğu, aslında o kadar dürüst davranmadığını görür.
Üstelik bu, yalnızca 10 dakikalık bir konuşmaydı.
Peki ya gündelik yaşantımız süresince dürüst olmadığımız, sahtekarlık yaptığımız anları bilsek?
Hepimiz asil ve ahlaklı birer birey olduğumuza inanmak istiyoruz.
Ama işin gerçeği, bir çoğumuz şu veya bu etik testinden bir şekilde sınıfta kalıyoruz.
Yalan söylemek örneğin, bazen bizler için kabul edilebilirdir.
Özellikle de birinin duygularını incitmek istemiyorsanız. Buyrun mis gibi bir kendini kendine haklı çıkarma örneği. Yani yaptığımız etik dışı davranış eğer bir başkasının iyiliği içinse, demek ki çok da etik dışı değil varsayımı. İnsan zihninin, böyle mazeretler üreterek kendini kendisine karşı çok kuvvetli bir savunma mekanizması var.
Fakat işin daha ilginci, kendi etik ikiyüzlülüğümüzle başa çıkabilmemize yarayan başka bir şey daha var.
Harvard ve Northwestern Üniversitelerinden İşletme profesörleri Maryam Kouchaki ve Francesca Gino’nun yürüttüğü araştırmalara göre insan zihni, yaptığı ahlak dışı şeyleri unutmakta çok iyi.
Kısaca şu: İnsan zihni, etik dışı davranışlara dair detayları kolaylıkla unutma eğilimindedir.
Çünkü dediğimiz gibi, insanlar asil, adil ve ahlaklı olma kavramlarına önem verir ve öyle olduklarını düşünmek ister.
Ve zihnin bu davranış biçiminin bir ismi de var: "Etik dışı amnezi."
Araştırmacılar elbette bu konu hakkında bir takım deneyler yürütüyor. Deneylerin birinde, katılımcılardan yazı tura atmaları isteniyor ve bilirlerse, parayı alabilecekler. Bilip bilmedikleri hakkında yalan söylemeleri serbest.
İki gün sonra, bir hafıza testine tabi tutuluyorlar ve görülüyor ki, doğru söyleyenler odayı, odadaki eşyaları vb ayrıntıları çok net hatırlarken, yalan söyleyenlerde birçok detay silinmiş; hayal meyal. Ama buna rağmen, iki gün önce o odanın dışındayken ne yaptıklarını, örneğin ne yediklerini vs gayet de hatırlayabiliyorlar. Yani flulaşan kısım, oyunun sonucu hakkında yalan söyledikleri fasıl.
Benzer başka deneyler de yürütülüyor.
Bunlardan bir tanesi, online bahis. Yine iki gruba ayrılan katılımcılar, internette bahis oynuyor. Bir grup, oynadığı bahis miktarını çıkan sonuca göre değiştirebiliyor ve diğer grup değiştiremiyor; kazandıysa kazandı, kaybettiyse kaybetti.
Sonuç, hile yapanlarda yine aynı 'net hatırlayamama' eğilimi.
Unutmaya meyletmek bir yana, zihin bunun hızını da arttırıyor.
Yani etik dışı davranışın kişiye hissettirdiği huzursuzluk arttıkça, buna dair detayları unutma hızı da artıyor.
Burada henüz çözülemeyen soru şu: Gerçekten bu anılarımızı unutuyor muyuz; yoksa farkında olmadan baskılıyor muyuz?
Yani utanç dediğimiz duygu, anı oluşumunda ve hatırlama yeteneğinde parazit mi yapıyor?
Bu sorunun cevabını ise daha detaylı deneyler belirleyecek.
İnsan beynini scan edebilen teknolojiyle beraber, bu ve buna benzer, henüz tam keşfedilememiş zihinsel davranış biçimlerinin birer birer cevabı gelecek kuşkusuz.
Şimdilik bildiğimiz, zihnin akli dengemizi ve öz saygımızı korumak konusunda sandığımızın çok ötesinde güçlü bir mekanizması olduğu...
Yorum Yazın
Düzenli olarak yaptığım tuhaf, aşırı ve etik olmayan davranışları hatırlayıp kendimden nefret ederim.
Obsesif kompulsif mi var sende?
Çıkarlarım için her şeyi yapabilirim
Çıkarlarım için her şeyi yapamam.
Vay kaşar