Türkiye'nin Ekosistem Karnesi: Anadolu'da Nesli Tükenmekte Olan 17 Hayvan ve Bitki Türü
Dünya Doğayı Koruma Birliği'nin (IUCN) raporu, insan kaynaklı suistimaller sonucu 784 türün dünya üzerinden tamamen yok olduğunu ve 16.119 hayvan türünün tükenmekte olduğunu göstermekte. Sadece bir yılda listeye 530 türün eklenmiş olması canlı türlerinin karşı karşıya olduğu tehlikeyi gözler önüne seriyor. Türkiye, nesli tükenmekte olan hayvan ve bitki türlerini korumak adına acil adımlar atması gereken ülkelerin başında geliyor.
İnsanlar olarak, tıpkı yaşamayı sevdiğimiz kadar, bizlerle birlikte yaşamaya hakkı olan hayvan ve bitkilerin yaşam özgürlüklerini de dikkate almalıyız. Onları kendi çıkarlarımız uğruna yok etmektense, onların güzellikleri ile dünyamıza renk katmaları için elimizden gelen her şeyi yapmalıyız. İşte bu konuda acilen öncelik vermemiz gereken 17 hayvan ve bitki:
1. Akdeniz Foku
Sadece Doğu Akdeniz sahilleri ile Batı Afrika'nın bir sahilinde yaşayan bu fok türü, aşırı avlanma, yaşam alanları kaybı ve deniz ekosisteminin bozulması nedeniyle yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Araştırmacıları göre günümüzde yaşayan Akdeniz foklarının tahmini sayısı 600'dür.
2. Göl Soğanı
Alzheimer hastalığı tedavisi ilaç yapımında kullanılan amarylldaceae alkoloidleri (galanthamine, tazettin, likorein) yüzünden, göl soğanının doğadan toplanarak ihracatı yapılmaktadır. Yıllık ihracatı yaklaşık olarak 4.000.000 adettir. Eğer acil önlemler alınmazsa göl soğanı bir daha asla geri dönmemek üzere yok olacak.
3. Alageyik
Senelerce bilinçsiz ve acımasız sürdürülen avcılık nedeni ile nesilleri yok olma sınırına gelen ve sadece Türkiye'de Düzlerçamı'nda 7 baş kalan alageyikler koruma çalışmalarıyla 2010 yılında 300-400 başa ulaşmıştır. Düzlerçamı'ndan Türkiye'nin çeşitli yerlerine alageyik aktarılmaktadır ve sayıları çoğaltılmaya çalışılmaktadır. Bu çalışmaların devlet tarafından daha büyük bütçelerle desteklenmesi ve yaygınlaştırılması gerekmektedir.
4. Kar Çiçeği
16. yüzyıldan bu yana yetiştiriciliği yapılan bu bitki Sırbistan ve Macaristan gibi bazı ülkelerde koruma altına alınmıştır fakat Türkiye'de bu konuda herhangi bir adım henüz atılmadı.
5. Kelaynak
Ortadoğu ve Afrika, Kuzey Sahra çöllerinde, kayalıkların uçurumlarında iki veya üç yumurta yumurtlayarak üreyen kelaynakların vahşi doğadaki nüfusu yalnızca 420'dir. Dünyada sadece Türkiye'de (Birecik/ Urfa) ve Fas'da koruma altında bulunan 1500 kadar kelaynak bulunmaktadır.
6. Siklamen
Yaşam alanı orman açıklıkları ve kayalık alanlar olan çok yıllık yumrulu bir bitkitürlerini ortak adıdır.Tavşankulağı, buhurumeryem ve mormilik olarak da bilinirler. Şubat - Nisan aylarında çiçek açan bu bitkiler çiçek ticareti yüzünden yok olma tehlikesi altındadır. Bu bitkilerden üretilen çiçekleri satın almayı reddederek onlara küçük de olsa bir katkı yapabilirsiniz.
7. Deniz Kaplumbağası
Akdeniz sahillerine yayılmış olan deniz kaplumbağaları Köyceğiz Dalyan sahilinde sıklıkla görülür.
Bir defasında 100 yumurta bırakabilen deniz kaplumbağalarının yavruları, 2 aylık kuluçka döneminden sonra gece vakti yumurtadan çıkarak denize giderler. Yumurtlama kumsallarının işgali, avlanma ve ışık kirliliğinden dolayı deniz kaplumbağalarının nesli tehlike altındadır. Yavrular yumurtadan çıkar ve ışığı takip ederek karaya gelirler. Bu durum hayatta kalmalarının önüne geçer. Ayrıca avlanmak da sayılarını azaltır.
8. Nergis
Anavatanı Avrupa olan bu bitkilerin en çok tür zenginliğine İspanya ve Portekiz'de rastlanmaktadır. Türkiye'de Ege Bölgesi'nde özellikle Karaburun ve Mordoğan'da yetiştirilmektedir. Bu bitkinin soğanları en az 1 sene ara ile kullanılmaktadır. Zira çiçeğini vermiş olan soğan ekilirse, bir dahaki seneye çiçek vermez fakat ülkemizde bu durum göz önüne alınmamakta ve nergislerin nesli tehlikeye atılmaktadır.
9. Yaban Kedisi
Avrupa, Batı Asya ve Afrika kıtalarında farklı alt türleri ile geniş bir coğrafyada yaygındır. Afrika yaban kedisi alt türü ev kedisinin atası olarak kabul edilir. Türkiye'de de bulunan yaban kedileri bilinçsiz olarak avlanmakta ve nesilleri tüketilmektedir. Bu konuda önlemler alınmalı ve insanlar bilinçlendirilmelidir.
10. Süsen
Çok değişik renklerde olan süsen bitkisi genellikle mezarlıklarda bulunmasına rağmen yüzyıllar boyunca çok değerli bir çiçek olarak kabul edilmiş ve birçok devlet ile kişinin simgesi haline gelmiştir. Yurt dışına kaçırılan bu zenginliğimizin durumu artık öyle kötü bir hal almıştır ki, eğer gerekli önlemler alınmazsa neslinin tükenmesi an meselesidir.
11. Toy Kuşu
Türkiye'nin en büyük kuş türü olan toy, aynı zamanda dünyada en büyük uçabilen kuşlardan biridir. Maalesef toyların nesli ciddi tehlike altındadır. İriliğinden dolayı gözde ve kolay av olduğu için kaçak avcılık ve habitat kaybı türün yok olma sürecini hızlandıran en önemli etkenlerdir.
12. Çiğdem
Çiğdem çiçekleri, türüne bağlı olarak, ilkbahar ya da sonbaharda açar. İlk baharda çiçeklenen türlerin yumurtalığı toprak altında kalan uzun çiçek tüpleri vardır. Çiçekler geceleri ya da kötü havalarda kapanır. Ülkemizde çiğdem pilavı, çiğdem aşı ve çiğdem sütlüsü gibi yemekler çiğdem yumrularından yapılır. Çiğdem tüketiminin acil olarak denetim altına alınması gerekmektedir.
13. Vaşak
Vaşak, kedigiller familyasından Lynx cinsini oluşturan orta büyüklükte etçil omurgalı ve yabanıl bir türdür. Marmara, Karadeniz, Doğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerinde nadir olarak görülebilmektedir. Doğal hayatın bir parçası olan vaşaklar insanoğlunun tehdidi altındadır. Dünya Koruma Birliği tarafından koruma altına alınmış olsalar da, dünyanın birçok yerinde olduğu gibi Türkiye'de de avlanmaları sürmektedir.
14. İstanbul Nazendesi
Dünyada yalnızca Türkiye'nin kuzeybatısına bulunan bu bitki çok çekicidir. istanbul'un Asya yakasındaki fundalıklarda zengin popülasyonları bulunur. Avrupa çapında nadir bir bitki olan İstanbul nazendesinin koruma altına alınması gerekmektedir. Aksi halde bu değerli bitkinin yok olması içten bile değil.
15. Kara Akbaba
Kartallar, çaylaklar ve doğanlar gibi gündüzcül bir kuştur. Daha çok yaşlı ağaçların bulunduğu ormanlarda yaşayan türün sayısı, yaşam alanlarının yok olması nedeniyle her geçen gün azalmaktadır. Türkiyede Soğuksu Milli Parkı (Kızılcahamam) ve Eskişehir Türkmenbaba Dağı'nda bulunur fakat en büyük popülasyonu Çorum'dadır. Türkiye'de sayılarının 50 civarında kaldığı söylenmektedir. Çok acil olarak koruma altına alınmaları gerekmektedir.
16. Boz Ayı
Türkiye, Kıbrıs, Balkanlar, Sibirya, Kuzey Afrika ve Kuzey Amerika’da yaşayan bir ayı türü olan boz ayının nesli ülkemizde büyük tehlike altındadır. İnsanlar tarafından evcilleştirilmiş ya da avcılar tarafından yaralanmış boz ayılar, Bursa Karacabey'de bulunan Doğal Hayatı Koruma Derneği ve Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Orman Bakanlığı'na ait Ovakorusu Ayı Barınağı'nda uzman veterinerler gözetiminde rehabilite edilerek, başta Uludağ Milli Parkı olmak üzere çeşitli bölgelerde ait oldukları vahşi doğaya bırakılmaktadırlar. Bu çalışmalara ek olarak, boz ayıları avlayanlara ağır cezalar verilmesini içeren yasal düzenlemeler gereklidir.
17. Sevgi Çiçeği
Dünyada yalnızca Gölbaşı / Ankara'da yetişen ve halk arasında gelin düğmesi olarak da bilinen bu bitki türü Bern Sözleşmesi ile koruma altına alınmıştı. Fakat yerel boyutta da önlemler alınması ve sevgi çiçeğinin korunması, bu bitkinin geleceği için büyük önem arz etmektedir.