Gök Türklerin Tarih Sahnesine Çıktığı Sırada Orta Asya’nın Durumu

VI. asrın sonlarına doğru Moğolistan’ın doğusunda ortaya çıkan Juan Juan’lar, Moğolistan coğrafyası başta olmak üzere bazı Hun bakiyesi kütleleri ve Hsien-pi kabilelerini kendilerine bağladılar. Yine Türk asıllı olduklarını bildiğimiz kuzey Çin’de hakim olan Tabgaç devletinin en büyük rakibi idiler. Juan-Juan’ların, Gök Türkler tarafından yok edilişinden XIII. yüzyılda Cengiz Han’ın ortaya çıkışına kadar Moğollar, bu bölgede devlet kuramamışlardır.  Juan-Juan’ların yıkılışı tamamen Gök Türk devletinin kuruluşuyla bağlantılıdır.

386 yılında Türk asıllı boylar tarafından tesis edilen Tabgaç Devleti zamanla Budizm’in etkisiyle Çinilileşip Wei adını alarak varlıklarını devam ettirdi. 534 yılında ise Doğu ve Batı Wei adlarını alarak ikiye ayrıldı. Doğu Wei Devleti Gök Türk devleti kurulmadan iki yıl önce 550’de yıkılıp yerini Kuzey Ch’i hanedanlığı aldı. Batı Wei Devleti ise 557 yılında Chou hanedanına dönüşerek ortadan kalktı. 

Batı Türkistan’da ise, 350’li yıllarda Juan-Juan’lardan bağımsızlığını kazanarak Maveraünnehir ve Semerkand havalisinde devlet kuran Akhunlar İran, Afganistan ve  Anadolu’ya kadar uzanan akınlarda bulundular. Gök Türk Devleti batıya doğru genişlerken, ilk önce onlara çarptı. Neticede ise Gök Türk - Sasani ittifakıyla 557 yılında yıkıldılar.