Başkanlık Sistemine Geçen Ülkeler

Parlementer sistem ile yönetilirken başkanlık sistemine geçen ülkelerin başka ülkeler var mı? Bu ülkeler şu anda ne durumda?

Zimbabve : 1980 yılından 1987 yılına kadar başbakanlık yapan Robert Mugabe aynı yıl yapılan anayasa değişikliği ile başkanlık sistemine geçmiştir. Sembolik olan Cumhurbaşkanlığı makamı kaldırılmıştır. Halen makamda Robert Mugabe oturmaktadır. Mugabe iktidara geldikten sonra gerçekleştirilen 1990, 1996, 2002, 2008 ve 2013 seçimlerinden de başarılı bir şekilde çıkarak görevini sürdürmüştür. Dünya çapında birçok eleştiriye tabi tutulan Mugabe dönemi yolsuzluk, siyasi muhalefeti bastırmak, toprak reformunu kötü idare etmek, ekonomiyi kötü yönetmek ve insan haklarını ihlal etmekle suçlanmaktadır. Zimbabve, 2007 yılı itibariyle dünyanın en yüksek enflasyon oranına sahip ülkesi konumundadır.

Parlamenter sistemden başkanlık sistemine geçen bir diğer ülke de Gana'ydı.

1957'de kurulan ve parlamenter sistemle yönetilen Gana'da, Başbakan Kwame Nkrumah, 1960'ta bir referandum ile ülkesini başkanlık sistemine geçirdi. Gana'nın ilk başkanı da o oldu.

O dönemde Nkrumah'nın sekreteri olan tecrübeli diplomat Kwaku Baprui Asante, 'Nkrumah ülkenin kuruluşunda parlamenter sistemle ülkenin yönetilebileceğini düşünüyordu' diyor:

'Fakat kafasında hızlı bir gelişme hamlesi fikri vardı. Bunun için en iyi yöntemin gücü başkanlıkta toplamak olduğunu düşündü. Başkanlığın ekonomik ve sosyal ilerleme için kritik olduğunu düşünüyordu'.

Muhalefet partileri referandumla yasaklandı

Kwame Nkrumah, başkanlık sistemine geçişin ardından 1964'te ülkede kendisininki dışında tüm partilerin yasaklanmasına yönelik teklifini halkoyuna sundu. Gana'da muhalefet partileri referandumda yüzde 99 oyla yasadışı ilan edildi. Referandumun adil koşullarda yapılmadığına yönelik tartışmalar uzun süre devam etti.

Nkrumah, 1966'nın şubatında Çin'i ziyaret ederken, Gana'daki CİA güdümlü bir askeri darbeyle devrildi. Ülkesine dönemediği için, Gine'ye yerleşti. 1972'de de, tedavi olmak için gittiği Romanya'da kanserden öldü. Şimdi Gana başkenti Akra'da Nkrumah'ın bir anıt mezarı bulunmaktadır..

Malavi de 1964 yılında parlamenter sistemle bağımsızlığını ilan ettikten sonra 1966'da başkanlık sistemine geçti. Kurulduğu tarihten itibaren ülkeyi başbakan olarak yöneten Hastings Kamuzu Banda o tarihte başkan oldu.

Bugün 73 yaşında olan Cuthbert Kachale, Malavi'nin yaşadığı dönüşümün tanıklarından.

'Malavi başkanlık sistemine geçerek bir diktatörlüğe dönüştü' diyor Kachale:

'İlk başta parlamentonun gücü vardı. Fakat başkanlığa geçince Malavi, Banda'nın kararnamelerle yönettiği bir parti devletine dönüştü.'

Banda başkanlığa geldikten 5 yıl sonra, 1971'de 'ömür boyu başkan' ilan edilmişti.

'Başkanlığa geçildi, korku krallığı kuruldu'

O dönemde bir bürokrat olan Kachale, başkanlık sisteminde Malavi'nin nasıl yönetildiğini şöyle anlatıyor:

'Yeni uygulamada parlamento seçimlerinde her bölgeden 5 vekil öneriliyor, Banda vekillerden birini seçip parlamentoya atıyordu. Vekilleri atadığı gibi istediği zaman da görevden alıyordu.

'Böylece Malavi tek adamın yönettiği bir ülke oldu. Banda da başkanlığı bunun için istiyordu: Ülkeyi muhalefet olmadan tek başına yönetmek.'

Kachale, başkanlığa geçişle birlikte ülkede bir 'korku krallığı' kurulduğunu söylüyor. 'Bu terör döneminde 20 bin insan yaşamını yitirdi. Banda'ya karşı çıkan herkes ya hapse atıldı ya da öldürüldü' diyen Kachale, başkanlık sisteminde parlamentonun başkanı hiçbir şekilde sorgulayamadığını anlatıyor.

Bugün Zimbabve'de bir eğitim kurumunun başında bulunan Kachale, 1981 yılında Banda rejiminden kaçarak ülkesini terk etmek zorunda kaldı.

Peki parlamenter sistemle yönetilen bir ülke neden başkanlık sistemine geçmeye ihtiyaç duyar?

Austin Teksas Üniversitesi'nden John Gerring, başkanlık sistemine geçmek için genel motivasyonun 'iktidarı başkan olacak kişinin elinde yoğunlaştırmak' olduğunu söylüyor.

Chicago Üniversitesi'nden Peter Buisseret'e göre ise bu sorunun 'iyi gerekçeler' ve 'kötü gerekçeler' olarak iki yanıtı var.

'İyi olanı zayıf koalisyonlarla yönetilen, hükümetlerin sık sık değiştiği ülkelerde görülebilir. Bu ülkeler istikrarlı bir yönetime kavuşmak için başkanlığa geçebilir' diyen Buisseret, şöyle devam etti:

'Kötü olanı ise yürütmenin parlamentoya hesap vermek istemediği ülkelerde gözükür. Bu ülkelerde yürütmenin başındaki kişi kendini parlamentodan bağımsız kılmak ister, her yasa için parlamentonun desteğini almaya çalışmak istemez. Bunun üzerine başkanlığa geçilebilir.

'Özellikle kutuplaşmış, bölünmüş toplumlarda yürütmeyi kontrol etmek çok önemli görülür ve yürütme gücünü elinde bulunduranlar, parlamentodaki çoğunluğu kaybetseler bile yürütmeyi mümkün olduğunca uzun süre ellerinde tutmak için başkanlık sistemine geçmek isteyebilir.'

Kaynaklar : http://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-38016306

https://tr.wikipedia.org/wiki/Kwame_Nkrumah