Barış Erbil Yazio: Yasaklar ve Yasaklanan 6 Eser
Yasak kelimesinin kelime anlamına baktığımızda “Bir işin yapılmasına karşı olan yasal veya yasa dışı engel, memnuniyet” tanımı TDK sayfalarında karşımıza çıkıyor. Peki bu kelimenin anlam kapsamı ne kadar genişletilebilir veya yasak kelimesinin kökü olan “yasa” bu tanımın ne kadar içinde olabilir; gelin bu soru özellikle günümüzde yaşadığımız farklı ve algılamakta zor dönem kuralları açısından zihnimizin önemli bir köşesini işgal ederken tarih boyunca dünyada farklı nedenler yasaklanmış birkaç parçaya ve müzikal içeriklere bir göz atalım.
1. Abba – Waterloo:
Dünyanın her ülkesini yakından ilgilendiren ve küresel açıdan oldukça hassas olan bazı dönemlerde (sıcak savaş, vb.) toplumsal olarak bir propaganda aracı olarak kullanılabileceğine inanılan bazı araçlar devletler tarafından yasaklanmıştır. Müzik de bundan bir hayli nasibi almıştır. Körfez Savaşı yıllarında sözlerinde savaş imgesi taşıyan ve dönemin hassasiyeti göz önünde bulunduğundan kışkırtıcı (!) bulunan Abba’nın 'Waterloo' şarkısı da bu yasaklardan nasibini alan parçalar arasında yer alıyor. BBC tarafından gerçek bir savaş ile olan ciddi bağlantıları gerekçesiyle yasaklanan şarkının hikâyesi ise Napolyon Bonaparte ve Waterloo Savaşı'na gönderme yapılan bir aşk hikâyesi.
2. The Who – My Generation:
Özellikle günümüzde sosyal olarak oldukça fazla, hatta bazen ipin ucunu kaçırırcasına hassas davrandığımız bir dönem yaşıyoruz; belki de bu kadar fazla duyarlılığın olduğu bir ortamda hayatın bazı özel anlarını da yaşamayı kaçırıyor olabiliriz. 1960’ların İngiltere’si de günümüzdeki hassasiyetlere benzer bir sebepten ötürü The Who’nun “My Generation” parçasını yasaklamıştı. Özellikle şarkının bazı bölümlerindeki vokal partisyonlarındaki fonetik ve söyleyiş özelliklerinin kekemeleri küçük düşürebilecek bir yaklaşım oluşturduğunu düşünen BBC şarkıya bu kısıtlamayı getirmişti fakat şarkı çok sevilip baskılara dayanamayınca bu yasağı da kaldırmıştı. Belki de parçanın yasaklanması onun popüleritesini de aynı oranda arttırmıştı. Hayatımızın birçok alanında yaşadığımız gibi ulaşılmaz olan ve “yasaklanmış olanın” çekiciliği bu senaryoda da kendisi çok kuvvetli bir şekilde gösteriyor.
3. David Bowie – Space Oddity:
Özellikle soğuk savaş döneminin etkisinin en yoğun yaşandığı yıllar olan 1960’larda dünyanın iki kutbu da hummalı bir yarış haline girmişti. David Bowie’nin General Tom’un uzay yolculuğu sırasında yer kontrolörleriyle yaşadığı diyalogları anlatan “Space Oddity” parçası da bu dönemin genel gerginliğinden nasibi almış ve BBC tarafından keyif kaçıran ve astronotlara karşı saygısızlık yarattığı gerekçesiyle yasaklanmıştı. Dönemin başkanı Nixon’un da demeçlerine konu alan mevzu Apollo görevinden astronotların sorunsuz bir şekilde dönmesiyle biraz yumuşamış ve parçaya uygulanan yasak da akabinde kaldırıldı. Hatta hatasının yarattığı hoşnutsuzluğu fark etmiş olan BBC, Apollo göreviyle ilgili yayınlarında “Space Oddity” parçasını da arka plan müziği olarak kullanarak ironik bir şekilde yarattığı algıyı değiştirmeye gayret göstermişti.
4. Landing of the Daleks – The Earthlinks:
Bazen uygulanmış yasaklar güvenlik veya sistemsel sorunlara yol açabileceği gerekçesi ile de karşımıza çıkabiliyor. 2000 yılında yine BBC’nin kült bilimkurgu dizisi Doctor Who’dan esinlenerek çıkan parçanın ilk bakışta herhangi bir sorun teşkil etmiyordu fakat lirikleri içinde mors alfabesi kullanarak SOS yani yardım çağrısı barındırması BBC tarafından önemli bir sorun olarak görüldü. Eğer bir şekilde herhangi bir uydu frekansına karışsaydı parça, içinde bulundurduğu yardım çağrısı ile büyük karışıklıklara yol açabilirdi. Neyse ki daha sonra kurgulanan yeni güvenlik sistemleriyle olası böyle bir karışıklığın da önüne geçilmiş oldu.
5. NWA – F*ck The Police:
Aslında yasaklanması için özellikle neden aranmaması gereken bir parçaydı NWA’nın 1988 yılında çıkardığı “F*ck The Police” parçası. Her açıdan radyolarda çalması için fazla argo bulunmuştu. Öyle ki kolluk kuvvetlerine doğrudan bir hakaret içermesi de sosyal açıdan ciddi bir anarşizm bile doğurabilirdi. 6 ay sorunsuz bir şekilde radyolarda çalınan parçayı geçen zamanla birlikte özellikle siyasi sağ kanat senatörlerinden gelen baskılara dayanamayan Avustralya Yayın Kuruluşu yasakladı.
Dönemin Amerika’sı düşünüldüğünde 1980’lerin sonunda Los Angeles eyaletinde yaşayan bir siyahi gencin en büyük karşılaştığı ayrımcılıkların başında polis şiddeti geliyordu. NWA bu konuya bir başkaldırış olarak bu parçayı çıkardığında bu durum onların dünyanın en tehlikeli grubu ilan edilmelerine katkı sağlamış ve devlet otoriteleri tarafından ciddi bir baskıya maruz kalmışlardı.
6. Rezső Seress – Gloomy Sunday:
Bir parça düşünün ki dinlediğinizde sizi derin bir hüzün ağıyla sarıyor, psikolojinizi altüst ediyor ve belki de hayatınızı sonlandırmanıza kadar gidecek olan bunalım yolunun kapılarını halet-i ruhiyenizde ağzına kadar açıyor. “Gloomy Sunday” tam olarak böyle bir parça. 1933 yılında bestelenen eser 1.Dünya Savaşından yeni çıkmış kıta Avrupa’sının buhran dolu günlerinde tam bir tetikleyici etki yapmıştı: Seress’in eski sevgilisine ithaf ettiği parça zamanla birçok kişinin intihar etmesine sebep olmuş; hatta hem parçanın ithaf edildiği kişi hem de Seress de bu kervana katılmıştır.
Parça Macar intihar şarkısı olarak yeni bir isim kazanmış ve bu kötü şöhreti 1940’lı yıllarda parçanın radyolarda çalınmasının yasaklanmasını sağlamıştı. Buna rağmen 2. Dünya Savaşı’nın popüler parçalarından biri olmuş ve melankolik yapısını iki büyük dünya savaşıyla özdeşleştirmiştir. Ülkemizde o dönemi yaşamış olanların oldukça iyi hatırlayacağı Murat Kekilli’nin “Bu Akşam Ölürüm” parçası da benzer bir etki yaratmış ve benzer bir sosyal buhranı tetiklemiştir.
Sansürün anlamı, derecesi ve düşünce özgürlüğü ile olan sıkı ilişkisi günümüzde her alanda irdelenedursun, tarih boyunca farklı coğrafyalarda farklı müzik eserleri değişken sebepler ile yasaklandı ve yasaklanıyor. Yasak kelimesine bu kadar alışmışken ve bu kelimenin anlamının ne kadar esnek ve küresel anlamda kanun yapıcılar tarafından ne kadar suiistimal edilebilir olduğunu en canlı yaşadığımız şu günlerde insanlığın özgürlük kavramı ve aksiyon sınırlarının tarihin her yaşanmışlığında ve her alanında nasıl sınandığını açık bir şekilde görüyoruz. Müzik de her zaman güçlü bir araç ve amaç olarak bu yaşanmışlıkların içinde hep var olmuştur ve olmaya da devam edecektir.
Yorum Yazın