8 Maddede Pahalı Olan İyidir Görgüsüzlüğüne Çözüm: "Maymunlaşmak"
Hemen her evde ayda bir döndürülen klasik muhabbettir, '.... şuna ne kadar çok harcamışsın! Daha ucuzu yok muydu bunun?' Aslında bir gerçeklik payı da vardır bu eleştirilerde. Çünkü kapitalist toplumlarda tüketim çılgınlığının sonu, sınırı yoktur. İnsanları görünüşleriyle, kullandıkları telefonlarla hatta yedikleri, içtikleriyle değerlendirme eğilimi vardır. Hal böyle olunca, az gelişmişliğin de etkisiyle 'pahalı olan iyidir' görgüsüzlüğüne tez elden ulaşırız.
İşte bilim insanları da bu noktadan yola çıkarak maymunlar üzerinde bir deney yapmaya karar vermişler. Gerçekleştirilen deneye göre maymunlar, bizlerin zaman zaman mantıksızlığa uzanan “pahalı olanı seçme” arzumuzu paylaşmıyorlar.
1. İşin içinde bilim var...
Yale Üniversitesi’nden Prof. Laurie Santos ve ekibinin başlıklı maymunlar üzerinde yaptıkları ve ‘Frontiers in Psychology’ adlı dergide yayınladıkları araştırma, insanın kavrama yetisinin hangi bölümlerinin evrimsel olarak daha eski olduğunu ve bazı mantık dışı eğilimlerimizin nereden köken aldığını anlamaya odaklanıyor.
2. Maymunlar eğitimli...
Başlıklı maymunlar çalışma öncesinde bir ‘jeton marketinde’ eğitim görmüşler. Deney setinde bulunan aromalandırılmış buz küplerini almak için maymunlar ellerindeki jetonları kullanmak durumunda kalmışlar.
3. Bunlar işi biliyor...
Ancak buradaki bazı aromalı buz küpleri diğerlerine göre daha pahalıymış. Yani jetonu kullandıklarında bazı buz küplerinden daha az miktarda elde edebilmişler. Bu nedenle tatlarına eğilim göstermeden bir jetonla hangi buz kübünden daha fazla alabiliyorlarsa onu tercih ettikleri görülmüş.
4. Onlar "fifi" değil...
Bir süre sonrasında araştırmacılar bu maymunları tüm aromalı buz küplerinin jetona ihtiyaç duyulmadan serbestçe alınabildiği bir ortama yerleştirmiler. Böylece maymunların en sevdikleri tatlara istedikleri gibi erişimleri sağlanmış. Ancak maymunların bu ortamda eskiden daha az ulaşılır ve pahalı olan buz küplerini değil yine alıştıkları ve sevdikleri küpleri tercih ettikleri gözlenmiş.
5. Pahalı iyidir görgüsüzlüğü bize özgüymüş...
Yazarlar sonuçlara göre daha pahalı olanın daha iyidir mantığının maymunları etkilemediğini söylüyorlar. Santos bu durumun insan davranışıyla tezat meydana getirdiğine dikkat çekiyor ve şöyle bir örnek veriyor: “Düşünün bir mağazadan şarap alacaksınız. Pahalı olan şarabı da biliyorsunuz ve üç kat daha fazla para ödeyeceğiniz bu şarabı normalde tercih etmeyebilirsiniz.
6. Sonradan görmek de etken ama...
Ancak sonrasında bir kokteyle katıldınız ve açık büfede normalde aldığınız ucuz şarapla birlikte daha pahalı olan bu marka da bulunuyor. Muhtemelen pahalı olduğunu bildiğiniz şarabı gördüğünüzde daha iyi olduğunu varsayacak ve tercih edeceksiniz.
7. Dedik ya sonradan görme, marka beyinli toplumuz diye..
Bu durum maymunlarda görülen davranışın tersine biraz mantıksız ve fiyat etkisinin nereden kaynaklandığı sorusunu akıllara getiriyor. Bir teori, arz talep anlayışına bağlı olarak fiyatı bir kalite göstergesi şeklinde kullandığımız yönünde..
8. Anlayana sivrisinek saz...
Diğer bir teori ise sürü psikolojisi odaklı ve basitçe fiyatı bir popülerlik göstergesi olarak algılıyoruz. Aslında şarap iyi olmayabilir ancak zengin kişiler bu şarabı ya da saati ya da arabayı sevdikleri için bu marka muhtemelen daha iyisidir. Maymunlar için önemli olmayansa işte tam bu nokta. Yani bir diğeri ne seviyor ya da tercih ediyor şeklinde bir davranışa sahip değiller. Bu da kendi tercihlerini çizmelerinde esas belirleyici unsur.