623 Milyar Dolarlık İflas! Lehman Brothers'ın Battığı Yüzyılın Krizi ve Enteresan Hikayesi
Tarihler Eylül 2008'i gösterdiğinde Amerika Birleşik Devletleri'ndeki emlak krizi büyümüş, borsa büyük alarm vermeye başlamıştı. Tarihin en büyük ekonomik krizlerinden bir tanesi gerçekleşmiş ve pek çok büyük şirket batmıştı. Batan şirketler arasındaki en büyüğü ise aktif olarak 623 milyar dolar büyüklüğe sahip olan yatırım şirketi Lehman Brothers'tı. Dönemin Merkez Bankası Başkanı Greenspan bunu 'Yüzyılın Krizi' olarak adlandırmıştı.
Gelin hep birlikte Lehman Brothers'ın bir diğer yatırım şirketi olan Goldman Sachs ile olan rekabetini, büyümesini ve batışının, daha doğrusu batışına izin verilmesinin enteresan hikayesini inceleyelim.
Lehman Brothers'ın kuruluşu 1840'lı yıllarda ABD'ye giden Alman Göçmeni Henry Lehman'a uzanıyor.
Henry Lehman, 1844'te Alabama'da kurduğu işletmesine kardeşleri Emanuel ve Mayer'i de dahil ederek Lehman Brothers'ı kuruyor. Daha sonra bu şirket, Goldman Sachs, Morgan Stanley ve Merril Lynch'ten sonra en büyük dördüncü yatırım bankası olmayı başarıyor.
1850'lerde, pamuk Amerika Birleşik Devletleri'ndeki en önemli ürünlerden biriydi.
Pamuğun yüksek piyasa değerinden yararlanan üç erkek kardeş, ticari mallar için peşin olarak ham pamuğu olarak kabul etmeye başladılar ve sonunda pamukta borsa gibi ticari bir işlem başlattılar. Lehmanlar 1850'lerde Atlantik köle ticaretine de dahil olmuşlardı. Özellikle bu iki ticaret alanı sayesinde büyümeye devam ettiler.
1929 Büyük Buhran sırasında, piyasa toparlanmaya çalışırken ucuzlaşan hisseleri toparlayan Lehman Brothers, bu sayede büyük bir büyüme daha sağladı.
1928 yılında Wall Street'e taşınan şirket borsadaki büyük çöküş sayesinde sonradan değerlenecek olan hisse senetleri ile birlikte büyüme sağlayacaktı. 1930'lu yıllardan sonra aileden olmayan kişiler yönetim kurulu başkanı olarak yoluna devam ettiler. İkinci Dünya Savaşı da şirketin büyümesinde etkili oldu.
1970'li yıllara gelindiğinde Pete Peterson şirket satın alması yaparak Amerika'da Goldman Sachs, Salomon Brothers, First Boston'ın ardından dördüncü büyük yatırım bankası haline geldi.
Yüksek oranda kayıp yaşayan şirketler ve hisse senetlerinin olduğu yıllarda zarar eden Lehman Brothers'ta Peterson büyük gelir elde etmeyi başardı. 5 yıl üst üste rekor gelir elde eden Peterson, şirketin hızlı büyümesini devam ettirmişti.
2000'li yıllarda tekrar varlık yönetimi işine giren Lehman Brothers, hızlı büyümesini sürdürüyordu. Artık Amerika'nın en çok bilinen markalarından birisi haline gelmişti.
İflasa gitmeden önceki dönemde şirketin yönetimi altındaki varlıkların değeri 275 Milyar doların üstündeydi. Bununla birlikte 1994'teki halka açılmadan beri, şirket %600'ün üzerinde bir artışla gelirlerini 2.73 milyar dolardan 19.2 milyar dolara, çalışan sayısını da %230'un üzerinde bir artışla 8.500'den yaklaşık olarak 28.600'e yükseltti.
2000'li yılların iyi başlamasına rağmen emlak balonu nedeniyle zor dönemler yaşamaya başlayan şirketler ve bankalar için çanlar çalmaya başlamıştı.
Yatırım Bankacılığı, özel bankacılık, finansal araştırma, hazine işlemleri gibi konularda faaliyet gösteren Lehman Brothers, 150 yıldan fazla var olduğu süre içinde 19. yy'da yaşanan büyük demiryolu iflaslarını, 1930’ların büyük buhranını, iki dünya savaşını, 1994 ve 1998’teki finansal krizlerin hepsini yaşamış ve üstesinden de gelebilmişti. Ancak 2008 hiç böyle bir dönem değildi.
2007 yılında Amerika’daki konut piyasasının çökmesi ve Mortgage yani emlak kredilerinin geri ödenememesi ile başlayan kriz süreci Lehman Brothers’ın da sonunu getirdi.
Lehman Brothers 2008'in ilk 6 ayında %73 değer kaybetti.
Fon piyasasında tüm şirketlerin yaptığı hataya Lehman Brothers da düşmüş ve onbinlerce çalışanını işten çıkartmıştı. Ancak tüm hamlelere rağmen Lehman Brothers krizi atlatamadı. Eylül 2008'e gelindiğinde yapacak hiçbir şey kalmamıştı. Lehman Brothers'ın satışı ile ilgili görüşmeler de sonuç vermemişti.
Devlet hazinesi üzerinden batan, batmak üzere olan büyük şirketler için 1 trilyon dolardan fazla para ayıran hükümet AIG, Goldman Sachs, Bear Stearns gibi büyük şirketlere fon yardımı yapmıştı.
AIG'nin bankalara da hizmet veren bir sigorta şirketi olması nedeniyle hemen yardıma koşan hükümet, Lehman Brothers konusunda geri çekiliyordu. Tüm çabalar sonuçsuz kalınca Lehman Brothers iflas etti ve 623 milyar dolar fon büyüklüğüne sahip olan şirket 619 milyar dolarlık rekor zarar açıklayarak kapandı. Bu gelişmenin ardından ise Goldman Sachs banka olma statüsünü de aldı.
Kriz döneminde şirketlere yapılan yardımlar ve borsadaki büyük şirketlerin devlet eliyle veya özel şirketlerce satın alınması günümüze kadar konuşulmaya devam etti ve hâlâ da ediyor.
Dönem üzerine yazılan kitaplara, çekilen filmlere internet üzerinden kolaylıkla ulaşabilirsiniz. 2008 krizinde trilyonlarca dolar bir günde erirken balon sönmüş ve bazı şirketler ve devlet bu süreçten büyük karla çıkmayı da başarmıştı. Lehman Brothers'ın en büyük rakibi olan ve aynı yıllarda kurulan Goldman Sachs'ın Lehman Brothers'ın batırılmasına neden olduğu söylentileri de hala devam etmekte. Goldman Sachs'ın da tıpkı Lehman Brothers gibi Alman bir aile tarafından kurulduğunu dipnot olarak ekleyelim.