'Soma'daki Maden Kazasının Nedeni Yetki Çatışması ve Yetki Boşluğu'
Soma Maden Kazalarını Araştırma Komisyonu Başkanı Ali Rıza Alaboyun, Soma'da 600 milyon ton çıkarılabilir kömür bulunduğunu, Türkiye'nin bundan vazgeçmesinin düşünülemeyeceğini söyledi. Alaboyun, Soma'da yaşanan maden kazasının yetki çatışması ve yetki boşluğundan kaynaklandığını da vurguladı.
Manisa'nın Soma ilçesinde 301 işçinin hayatını kaybettiği başta 13 Mayıs 2014 tarihinde olmak üzere meydana gelen maden kazalarının araştırılarak; bu sektörde alınması gereken iş sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerinin belirlenmesi amacıyla kurulan Meclis Araştırması Komisyonu çalışmalarını tamamlayarak raporunu hazırladı. Komisyon Meclis'te 17 toplantı gerçekleştirdi. Komisyon, 3’ü kazanın olduğu Soma olmak üzere 4 inceleme çalışmasında bulundu. Raporun yazım süreci yaklaşık 60 gün sürdü. Rapor 8 Aralık'ta Meclis Başkanlığı'na sunulacak.
4 Aralık Dünya Madenciler Günü'nde Soma Maden Kazalarını Araştırma Komisyonu Başkanı Ali Rıza Alaboyun, yaklaşık 6 aydır sahada ve komisyonda çok yoğun bir emek ve çalışma süreci sonunda hazırlanan rapor çalışmaları hakkında basın toplantısı düzenledi. Başkan Alaboyun, maden kazasına yol açan etkenler ve oluş nedenleri ile ilgili ilk defa hazırlanan simülasyon sunumu yaptı.
Soma kazasını araştırmanın diğer konularını araştırmadan çok farklı olduğuna dikkat çeken Alaboyun, çok kapsamlı bir kazayı araştırdıklarını kaydetti. Kazanın üzerinden 7 ay geçmesine rağmen üniversitelerde kazanın nasıl olduğuna dair bir araştırma yapılamadığını dile getiren Alaboyun, kendilerinin ilk defa böyle bir çalışma yaptığını söyledi.
Ödenek eksikliği, alt yapı eksikliği, süre eksikliği olmasaydı daha detaylı güzel bir raporun çıkacağını belirten Alaboyun, kazanın doğrudan tanığı 44 işçinin dinlendiğini, Kaza nedeni ile tutuklu olan 8 kişi ile görüşüldüğünü kaydetti. Raporda 301 işçinin isimlerinin de yer aldığını ifade eden Alaboyun, bin 200 sayfayı geçeceğini söyledi.
Soma'da, 600 milyon ton çıkarılabilir bir kömür bulunduğunu dile getiren Alaboyun, çok kıymetli bir kömür olduğunu ve Türkiye'nin bundan vazgeçmesinin düşünülemeyeceğini vurguladı. Kazanın meydana geldiği galerinin genel olarak sağ tarafında yani A panosu tarafında tavanda ve yan cidarda büyük boşluklar, sol tarafında yani haritaya göre C panosu tarafında ise akmalar mevcut olduğunu dile getiren Alaboyun, kazanın oluş şekliyle ilgili bir kanaatleri olduğunu ifade etti.
Alaboyun, eksiklikleri şöyle sıraladı:
Madencilik Sektörüne yön verecek kalıcı ve günün koşullarına uygun bir madencilik politikasının oluşturulamaması
Türk Madenciliğinin gelişmesini/İnovasyonu/ sağlayacak bilimsel araştırma kapasitesi eksikliği
Havza madenciliği gibi sektöre bütüncül yaklaşım eksikliği
İşyeri İSG Organizasyonu Tarafından Yapılan Denetimden Kaynaklanan Sorunlar
Kamuda görev ve yetki dağılımından kaynaklı denetim sorunları
Can ve Mal Güvenliği Bakımından İşletme Projesi İnceleme ve Projeye Uygun Faaliyetler Yürütülüp Yürütülmediğinin Denetimi
Mevzuattaki Eksiklikler/boşluklar
Denetim Elemanı Kadrosu Olmaması
Denetim Yapan Personelin «denetim nosyonu» eğitiminin bulunmaması
Maden işletmesi faaliyete başladıktan sonra faaliyetlerin İSG yönünden denetimi
Mevzuattaki Eksiklikler
Teftiş Sürelerinin Yetersizliği
İfade Alımında Yaşanan Sorunlar
Aldatmaya Yönelik Faaliyetler
Ulaşım vb. Sorunlar
İşverenin; üretim zorlaması, yatırımlardan kaçınma
İşverenin; İSG tedbirlerine önem vermemesi
Üretim Yöntemi, Ocak Tasarımı ve İşletmecilikten Kaynaklanan Sorunlar
Risk Değerlendirme ve Yönetim Sisteminin Yetersiz Olması
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve İlgili Mevzuattan Kaynaklanan Sorunlar
3213 sayılı Maden Kanunu ve İlgili Mevzuattan Kaynaklanan Sorunlar
Eğitimsizlik
Rodövans ve hizmet alımında mevzuat boşluğu
Taşeron uygulaması
Mevzuat eksiklikleri
Eğitimsizlik, İSG kültürünün olmaması vb.
Madenciliği bilmeyen arama kurtarma ekiplerinden kaynaklı sorunlar
Erken uyarı sistemi sorunu
Yeraltında bilgisiz ve yetersiz kişilerin olmasından dolayı oluşan kaos ve hayati risk
Geri hizmetlerin eksiklik sorunu
Alaboyun, benzer kazaların olmaması için şu önerileri yaptı.
Maden Bakanlığı Kurulması
Kömüre yönelik, ayrı Kömür İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çıkarılması
İSG için, Maden Sektörüne Yönelik ayrı Teşvik Mekanizması
Maden Kanununda Düzenleme;
Ruhsatlandırma Şartları
Projelendirme ve Planlama
Çevre konusunda duyarlı, sürdürebilir madencilik politikası oluşturulması,
Hammadde arz güvenliğinin sağlanması,
Denetimin tek elde toplanması için Maden Bakanlığı kurulması gerekmektedir.
Kurulacak olan yeni Bakanlık, bir yandan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın iş yükünü hafifletirken diğer yandan madencilik sektöründeki çalışma hayatının daha düzenli işlemesi için, gerekli yasal alt yapıyı oluşturacaktır.
Kömür, genel maden kanunu dışında özel bir kanunla ele alınmıştır.
Kanun, yönetmelik ve klavuzları ile detaylandırılmıştır.
Kanun ve mevzuatlar, karşılaşılan iş kazası ve meslek hastalığı gibi durum, olaylar ile teknolojik ilerlemeler dikkate alınarak, oluşturulan komitelerle her yıl güncellenmektedir
Kömür madenciliğinde üretim ile iş sağlığı güvenliği kültürü oluşmasında önemli bir adım atılmış olacaktır.
İş sağlığı ve güvenliği açısından akredite kuruluşların (ekipman, işyeri ölçümleri, laboratuvar) teşviki
Yer altı kömür madenciliği ekipmanları ve teçhizatlarının üretiminin teşviki,
Havza madenciliği ve modern teknoloji kullanımının teşvik edilmesi,
Metan drenajının yasal zorunluluk haline getirilip teşvik edilmesi,
Yeraltı kömür madenciliğinde ana galerilerde modern tahkimat sistemlerinin teşvik edilmesi,
Mevcut yeraltı maden işletmelerinde kantitatif risklilik ve sürdürülebilirlik değerlendirmesi yapılması,
Mevcut Durumun Devam Etmesi Halinde:
- Maden işletmelerinin faaliyetlerinde iş sağlığı ve güvenliği denetimleri İş Teftiş Kurulu Başkanlığı’nın mevcut yapısı içerisinde yapılmalıdır.
- Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı bünyesinde “Maden işletme projelerinin incelendiği, onaylandığı”, uzman personelin bulunduğu ayrı birim oluşturulmalıdır.
- Bu birim, Proje hazırlama ve değerlendirmede, İş Teftiş Kurulu Başkanlığı ile koordinasyon sağlamalı, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı olarak Madenlerde İSG mevzuatının ilgili maddelerini kullanmalıdır.
- Kurumlar arası koordinasyonu sağlayan portal aracılığı ile bilgi akışı sağlanmalıdır.
İSG Mevzuatından Kaynaklanan ve Öncelikli Olarak Yapılması Gerekenlerden bazıları;
- Seri havalandırmanın yasak olduğunun açıkça belirtilmesi,
- Yanmaya direnci yüksek olan malzemelerin (konveyör bant, kablo, vantüp, ana galerilerde tahkimat vb.) kullanılması
- Bekleme barajları ile eski imalat ve terk edilen yerlerin barajlanması ve izlenmesi konusunda detaylar mevzuatta düzenlenmesi
Tasman ilerlemelerin haritalara düzenli olarak işlenmesi ve tasmanlarda periyodik olarak gaz ölçümlerinin yapılmasının zorunlu olması
- Tahlisiye istasyonu ve tahlisiye ekibine yönelik eğitim sistemi
- İdari para cezalarının caydırıcı şekilde belirlenmesi ve uygulanması
- Maden işyerlerinde durdurma hükmüne uymayanların hapis cezası ile cezalandırılması
İşyerlerine; iş kazası, yangın, meslek hastalığı konularında zorunlu sigorta sistemi
İSG Uzmanı, İşyeri Hekimi ve Teknik Nezaretçilerin çalışma şartları ve ücret sistemi
Çalışanlara Hayat Sigortası
Sendikaların İSG Uygulamaları konularında düzenleme yapılması
Sertifikalı maden işçisi yetiştirme
İşçilerin sosyal haklarının iyileştirilmesi
İSG ile ilgili Alt Yapı Eksikliklerinin giderilmesi
Maden işyerlerinde meydana gelen kazalar afet değil, acil durum olarak değerlendirilmeli,
- Detaylı standartları olan, yer altı kömür ve diğer madenler için ayrı bir arama kurtarma Kanunu çıkarılmalı,
- Merkezi bir «Madenlerde Arama Kurtarma» birimi ve bunların havzalarda alt birimler kurulmalı,
- İşyerlerinin kendi arama kurtarma merkezleri olmalı,
Eynez Yeraltı Kömür Ocağında üç defa çalışma ziyaretinde bulunulmuş, olay mahallinde tespitler yapılmış, fotoğraf ve video çekimleri gerçekleştirilmiş,
- Ancak Komisyonunun Anayasadan kaynaklanan yetkisi çerçevesinde, aşağıda ayrıntılı olarak sayılan, bilimsel çalışmalar yapılamamıştır.
Bu bilimsel çalışmayı gerekli kılan en önemli neden, Soma’da yaşanan kazayı oluşturan koşulların diğer ocaklarda da mevcut olmasıdır.
Yangın olan bölgenin yapısının, yer radarı (GPR) ve jeofizik yöntemler kullanılarak ortaya konulması
Belirlenen göçme sınırları ve boşluk oluşumları içerisine yeraltı ve yerüstünden sondaj yapılarak, ocak içerisine geldiği düşünülen gazın hakkında bilgi edinilmesi
Ahşap kama, bant, kablo ve borulardan örnekler alınıp yerüstünde yakma testleri yapılmalı ve yanma koşulları, özellikleri ve açığa çıkan gaz içeriği belirlenmesi
Ocağın ayrıntılı bir havalandırma ağ analizinin yapılması,
Kömür topuğu üzerine yerleştirilen ana yolların duyarlılık koşulları sayısal modelleme kullanılarak analiz edilmesi
CFD (Hesaplamalı Akışkan Dinamiği) yöntemleri kullanılarak yangın simüle edilerek mevcut yollar, ocaktaki hava akımı ve yangın sonrası oluşan sıcaklık ve basınç koşulları ile göçükten gelen gaz miktarı ve basıncı belirlenmesi,
Verimli ve güvenli bir üretim için yapılması gereken müdahale yöntemlerinin belirlenmesi
Kömür damarı, tavan ve taban birimleri metan içeriklerinin belirlenmesi ve dağılım haritalarının çıkarılması
Metan drenaj ve yayılım modellerinin yapılması
Tüm hazırlık ve özellikle üretim aşamalarının sayısal modelleme kullanılarak gerilme-deformasyon analizlerinin yapılması
Kömürün kendiliğinden tutuşma özelliklerinin gerçekçi yöntemlerle belirlenmesi ve yangın risk dağılım modellerinin hazırlanması
Havalandırma ağ analizlerinin ayrıntılı olarak yapılması ve göçük içerisine hava sızıntı mekanizmasının anlaşılması ve önlemlerin geliştirilmesi
Göçük içerisi gaz izleme yöntemlerinin geliştirilmesi ve yangınla mücadele ile ilişkilendirilmesi
Yerüstü tasman izleme yönteminin uygulanması
3 boyutlu pasif sismik izleme yöntemiyle, tavan göçük hareketlerinin ve ocaktaki duyarlılık koşullarının izlenmesi
278 Sayılı Türkiye Bilimsel Ve Teknolojik Araştırma Kurumu Kurulması Hakkında Kanununa eklenmesi önerilen Geçici Madde ile:
- maden ocaklarında iş ve işçi güvenliğinin güçlendirilmesi,
- ocaklarda meydana gelen kazaların oluş nedenleri, mekanizması, sonuçları
-ve alınması gerekli tedbirlerin
bilimsel ve teknik yönden araştırılması amaçlanmaktadır.
Tavan taşı göçme mekanizmasının incelenmesi,
- Verimli ve güvenli bir üretim için yapılması gereken müdahale yöntemlerinin belirlenmesi,
- Yer altı kömür ocaklarına yönelik güvenli ve verimli, yeni teknolojik üretim yöntem ve stratejilerinin geliştirilmesi,
şeklindeki konuları araştıracaktır.
İş sağlı ve güvenliği ile yer altı kömür ocağı işletmeciliği ile ilgili tedbirlerin bilimsel veriler çerçevesinde belirlenmesine katkı sunacaktır.
Şehit olanların yakınları için Kanuni düzenlemeler ile gerekli sosyal yardım ve destek sağlandı.
Ancak,
- Eynez Ocağından Yaralı kurtulan işçiler,
- Ve diğer maden işçileri ve Soma ekonomisi için
Sosyal ve ekonomik bir program yürütülmelidir.
-13 Mayısın Türkiye Kömür Madenciliği günü olması,
- Kömür üretimi olan yerlere 13 Mayıs Madenci Anıtları yapılması,
- Kamu spotları hazırlanması,
- Politikaların oluşturulmasında, karar alıcılara önemli bir yol haritası ve
- İlgili kamu kurum ve kuruluşlarının yararlanabileceği temel bir çalışmadır
Bugün