Varlığının Farkında Olan Tek Canlının İnsan Olmadığının Kanıtı: Ayna Testi
Bilinç kavramı bir canlının kendi varlığının, çevresinin, duyularının, düşüncelerinin farkında olması olarak tanımlanıyor. Uzun bir süre bilince sahip tek canlı olarak kendimizi gördük. Fakat yapılan araştırmalara göre durumun böyle olmadığı kanıtlanıyor. Bu kanıtları da bize ayna testi sunuyor.
Ayna Testi nedir?
Bir canlının bilinci sahip olup olmadığını anlayabilmek için araştırmacılar ayna testini kullanıyor. Bu teste göre hayvanın vücuduna farklı renkte boya sürülüyor, hayvan aynaya baktırılıyor, kendine karşı bir hamle oluşursa buradan aynadaki yansımanın kendisi olduğunun farkında sonucu çıkıyor. Peki bu canlılar hangileri:
Orangutan
İlk ayna testi 1838 yılında Jenny adında dişi bir orangutan üzerinde denendi. Jenny, aynaya bakarak yansımanın kendi olduğunu farketti ve kendi üzerinde hareketler yapmaya başladı. Bu deneyimden sonra ayna testi diğer canlılara da uygulanmaya başladı.
Şempanze
Dört şempanze, iki gün boyunca boy aynası bulunan bir odada yalnız bırakılarak incelenmeye başlandı.
Daha önce hiç ayna görmemiş bu şempanzeler bir süre geçtikten birbirlerine yanıt vermek için aynayı kullanmaya başladılar. Yüz ifadeleri, birbirlerine üfleme ve karşılıklı burunlarına dokunma hareketlerini ayna üzerinden sağladılar.
Yunus
İki yunus üzerinde yapılan deneyde, bir yunusun yüzüne mürekkep işaretlenirken diğerinin yüzüne işaret konulmadı. Yüzü işaretlenmiş olan yunus aynaya baktırıldığında yüzündeki mürekkebi silmeye çalıştı. Silemediğinde ise diğer yunus yardımcı olmaya çalıştığı gözlendi.
Yunusların beyin haritasını çıkararak hafıza ile ilgili bölümlerinin büyük olduğu görülüyor. Araştırmacılar yunusların belirgin bir kişilikleri olduğu, kendilerinin farkında oldukları ve gelecek hakkında düşünebildikleri belirtiyor. Yunuslar ve balinalar çok mutsuz olduklarında soluk almayı kesip intihar edebiliyor. Yunus parklarının riskleri buradan daha da belli oluyor.
Fil
Filler eşyalar arasındaki farkları ayırt etme konusunda hem şempanzelerden, hem de küçük çocuklardan daha maharetliler. İnsanların farklı dillerini de ayırt edebiliyorlar. Fil hafızasını da hatırlatmakta yarar var.
Karga
Bilincin oluştuğu beyin bölümü neokortekse sahip olmamalarına rağmen ayna testini geçebilen tek kuş türü kargalar olarak biliniyor. Bilinçlerinin yanında öğrenme yetenekleriyle ve taklitleriyle de ön planda oluyorlar. Kimi karga türlerinin hırsızlık yaptığı, sesleri taklit ettiği biliniyor.
Boz ayı
Bilim insanları bozayıların, küresel iklim değişikliğinin olumsuz etkilerine kutup
ayılarından çok daha dayanıklı olduğuna dikkat çekiyor. Bozayılar yıllar önce
gördükleri hayvanları bile tanıyabiliyorlar. Bazı araştırmacılar kutup
ayılarının da en zeki primatlara yakın bir zekaya sahip olduğunu öne sürmekte.
Domuz
Domuzların gelişmiş beyinleri güçlü duyu merkezlerini, problem çözme yeteneklerini ve duygularını kontrol ediyor. Domuzlar yeni bilgileri öğrenip değerlendirebiliyor, alışık olmadıkları yerlerde uygulayabiliyorlar.
Goril
Koko, ayna testini geçebilen ilk goril olarak biliniyor. Aynı zamanda Koko'nun konuşma, tepkilere ve duygulara cevap verme yeteneği araştırmacılar tarafından bir dönem oldukça ilgi gördü.
Bonobo maymunları
Ünlü bonomo maymunu Kanzi üzerinde yapılan deneyde kendi yüzündeki farklılıkları algıladığı görüldü. Ayrıca Kanzi, 400'den fazla kelimeyi ayırt edebiliyordu. Bu kelimelere cevap verebilmek için ise Lexigram üzerindeki ifadeleri kullanıyordu.
Katil balina
Ayrıntıları tam olarak duyurulmamış olmasına rağmen, 2001 yılında katil balinalar üzerinde yapılan bir deneyde öz farkındalıkları ortaya kondu. Araştırmalara göre bilişsel yeteneğe sahip oldukları da iddia edildi.
Fare
Fareler optimal stratejiyi öğrenme kapasitesine sahipler. Yanıtını bilmedikleri seçeneği pas geçme yolunu tercih etmeyi de biliyorlar. Araştırmacılar farelerin tıpkı maymunlar gibi ne yaptıklarının farkında olabileceklerini söylüyor. Ancak fareler için henüz kanıtlanmış bir durum söz konusu değil.