İstihbarat Nedir, Zaafiyet Neden Olur? Ankara Katliamı Öncesinde Mekanizmanın S.O.S Verdiğine İşaret Eden Olaylar Nelerdi?
“Denilir ki başkasını ve kendini bilirsen sen, yüz kere savaşsan da tehlikeye düşmezsin; başkasını bilmeyip, kendini bilirsen bir kazanır bir kaybedersin; ne kendini ne de başkasını bilirsen, girdiğin her savaşta tehlikedesin demektir.”
- Sun Tzu
Günümüz modern istihbarat teşkilatlarına ve devlet politikalarına fikirleri ile önderlik yapmış olan Sun-Tzu'nun sözleri, yaşadığımız büyük trajedilerin arka planında istihbarat hatası (zaafiyeti) olup olmadığı konusunda ışık tutması açısından çok değerli. Demek ki, zaman ne kadar hızlı akarsa aksın, bazı kavramların, kimi doğruların ve yanlışların mahiyeti hiç değişmiyor...
1. 'Ankara Katliamı'na giden yolda yaşananlara geçmeden önce kısaca istihbaratın ne olduğunu açıklayalım.
Arapçadaki 'istihbar' kelimesinin çoğulu olan istihbarat; haberler, yeni alınan bilgiler veya haber alma anlamına gelmektedir.
İstihbaratın teknik açıklaması ise; çeşitli imkan ve vasıtaları kullanarak, herhangi bir konuda bilgi temini ve temin edilen bilgilerin, ham halden kurtarılarak işlenmesi, kıymetlendirilmesi ve yorumlanarak bunlardan bir netice çıkarılmasıyla ilgili faaliyettir.
Abram Shulsky’in, “İstihbarat, her tür politik, ekonomik, sosyal ve askerî olayı anlamayı ve gelişmeleri öngörmeyi amaçlayan evrensel bir sosyal bilimdir” ifadesi istihbaratın yapılmış en iyi tanımlarından birisidir.
Casusluk ise yine Arapça bir kelime olan 'tecessüs' yani merak etme, kendi işleri dışındaki şeylere duyulan öğrenme arzusu, yani gizli şeylere merak menşeinden gelmektedir.
Son olarak, istihbarat bilgidir. Ancak istihbaratı bilgiden ayıran en önemli faktör gizliliktir.
Not: Onlarca akademik çalışma yapılan bir alan olmasına karşın, otoriteler arasında bugüne kadar üzerinde mutabakat sağlanmış net bir 'istihbarat' tanımı bulunmamaktadır.
2. İstihbarat vs Intelligence (Kelimelerin Gücü)
İstihbaratın, Arapçadaki “istihbar etme” haber ve bilgi alma kelimesinin çoğulu olduğunu söylemiştik. Bu açıdan, kocasının kendisini aldatıp aldatmadığını öğrenmek için araştırma yapan bir kadının gerçekleştirdiği araştırma da istihbarat olarak nitelendirilebilir.
İngilizce’de ise, istihbarat kelimesinin karşılığı olan kelime intelligence'dır. Akıl, zeka, anlayış, haber, bilgi ve istihbarat gibi anlamları bulunmaktadır. Velhasıl vurgu, haberin toplanmasında değil, toplananların birleştirilmesinde ve değerlendirilmesindedir.
Bu iki yaklaşımı basit birer etimolojik farklılık olarak görmek mümkün değildir. Bu iki yaklaşımın bunun çok ötesinde politik ve sosyal sonuçları belirmektedir. Bu noktada vurgulanması gereken önemli bir hususun da istihbarattaki başarı ile genel olarak araştırmacı ve keşifçi ruh arasında önemli bir bağ olduğu hususudur.
3. James Bond değil Sherlock Holmes!
İstihbarata bakışta devam eden yanlış bakış açısı, ülkemizde bu çok önemli disiplini basit bir casusluk ve dedikodu durumuna düşürmektedir. Oysa, istihbarat, her türlü politik, ekonomik sosyal ve askerî olayı anlamayı ve öngörmeyi amaçlayan evrensel bir sosyal bilimdir. İstihbarat disiplinin bugün ulaştığı noktada istihbaratı canlandırması hususunda akla gelen kişilik, 007 James Bond değil, S. Holmes’dür.
4. İstihbarat Çeşitleri Nelerdir?
İstihbarat seviyesine, üretim şekline ve kaynaklara göre olmak üzere üç şekilde sınıflandırılmaktadır:
Stratejik
Operasyonel
Taktik
İstihbarat çeşitleri bu üçü ile ayırt edilse de, aralarındaki farkları anlamak için yaptıkları hamleleri kıyaslamak yerinde olacaktır. Buna göre:
Stratejik istihbarat: Yapılan operasyonlar ve planlamalar 'önleyici' mahiyettedir.
Operasyonel istihbarat: Hamleleri 'caydırıcı' niteliktedir.
Taktik istihbarat: Operasyonun yapıldığı hedefi 'alt etme' amacı vardır
Üçü arasındaki farkı belirleyen bir diğer önemli faktör ise zamandır. Bu açıdan bakınca:
Stratejik istihbarat, uzun vadeli ve daha kapsamlı konulara bakar.
Operasyonel istihbarat, stratejiğe göre daha kısa zaman dilimindeki hamlelerin gerekli planlamasına ve uygulanmasına ilişkin işlere bakar.
Taktik istihbarat ise, çatışmaların veya anlaşmazlıkların çözümü için anında veya kısa bir süre içerisinde müdahale ve operasyonları kapsamaktadır.
5. Stratejik İstihbarat Nedir?
Stratejik istihbarat, bir devlet için gelecekte ortaya çıkabilecek fırsatları ve tehditleri araştırır. Bu yüzden stratejik istihbarat; hayatlar kurtaran, savaşlar kazandıran ve başarıya götüren isabetli kararlar alınmasına yardımcı bir istihbarat çeşididir.
Amacı; orta ve uzun vadede rakibin/tehditin imkân ve yetenekleri ile zaaf ve eksikliklerini tespit ederek, politika üretenlerin önüne izleyebilecekleri bir yol haritası koymaktır.
6. Terörle Mücadelede Stratejik İstihbaratın Önemi Nedir?
Terörizmle mücadele edebilmek için terörü ortaya çıkaran sebep ve şartların tam anlaşılması önemli bir koşuldur. Bu koşulu yerine getirebilmek için etkili, doğru ve zamanında elde edilmiş istihbarata ihtiyaç duyulmaktadır.
Terör örgütlerinin mevcut durumları, stratejileri, hedefleri ve gelecekteki muhtemel durumları, hareket tarzları, hedeflerinin neler olabileceği konularındaki değerlendirmeler ‘stratejik istihbarat’ niteliğindedir.
Örneğin, bir terör örgütünün militan devşirme, mali ve lojistik destek sağlama gibi hususlarda, kaynaklara ulaşmak için kullandıkları yöntemlere ilişkin bilgiler, ancak stratejik istihbarat sayesinde elde edilebilmektedir.
Bu tür bilgilere ulaşıldığı takdirde terör örgütlerinin bu kaynaklara ulaşmalarını engelleyici ya da en azından zorlaştırıcı politika ve uygulamalar geliştirilebilir.
7. 'Strateji' Kavramına ve Stratejik İstihbarata Bakış Açımıza Bir Örnek!
İç güvenlik konularında gerekliliği apaçık ortadayken, stratejik istihbarat ülkemizde ne kavramsal ne de kuramsal olarak değerlendirilmektedir.
'EGM' bünyesindeki Strateji Daire Başkanlığı'nın, parasal işlemleri planlamak ve yürütmekle görevlendirilmiş olması da buna çarpıcı bir örnektir. Buna göre, 'strateji' kavramı sadece muhasebe, finansal hesaplama ve planlamalar ile ilişkilendirilmektedir.
8. İstihbarat Hatası (Zaafı) Nedir?
İstihbarat hatası istihbarat performans ya da kapasitesinin düşüklüğü anlamına gelmektedir. İstihbarat hatalarının birçok sebebi ve yolu vardır. Literatürde öne çıkan istihbarat hataları aşağıda belirtilmiştir:
Aşırı güven oluşturma ve hata olma riskinin göz ardı edilmesi.
Politizasyon: Bu durumda sonuç başta bellidir. Analizci, doğru olan şeyi, gerçekleri değil, baştan kendi düşüncesi ya da kendisine çalıştığı siyasilerin istekleri doğrultusunda analizi üretir. Yani istihbarat objektiflikten uzaklaşır kendisi ve yöneticilerin isteklerine göre karar verilir.
İstihbarat körlüğü ve sağırlığı.
Önyargılar: İstihbaratta psikolojik ya da sosyo-psikolojik önyargılar vardır. Örn: Bir yerde 30 senedir herhangi bir patlama olayının olmamasından dolayı orada bir daha patlama olamayacağı algısı ile gelen verilerin doğru analiz edilememesi örnek olarak gösterilebilir. Önyargıların çeşitleri vardır. Bunlar:
a) Zihin kalıpları hatası: Çok tecrübeli olan istihbaratçı/analizci yaşadıkları gördüklerinin dışında düşünememesi.
b) Tecrübesiz analizci: Analizcinin tecrübesiz olmasından kaynaklı olarak çok alternatifli düşünememesi.
c) Her bilgi önemli değildir önyargısı.
d) Kültürel önyargılar: kültürel kalıpların analizlerdeki sonuçların önüne geçmesi. Örnek olarak; bazı Batı ülkelerinde bir yerde patlama olduğunda Müslüman görünümlü birisinin hemen suçlu kabul edilmesi gösterilebilir
Cassandra Sendromu: İleri sürülen gerçek ama kötü haber ve olayların göz ardı edilerek görmezden gelinmesi için kullanılan bir terimdir. Bu durum genelde alt rütbelilerden gelen bilginin inandırıcılığının kabul görmemesi şeklinde görülmektedir. Örneğin; Pearl Harbour’da alt rütbeli bir subayın uçakların geldiğini görmesine ve üstlerine iletmesine rağmen, üst rütbelilerin onun alt rütbeli olması dolayısıyla dikkate almaması gösterilebilir.
Bilgi kıskançlığı, kurumsal yarış, koordinasyonsuzluk.
***İstihbaratın tekelleşmesi (monopoly). Her şeyin bir kurumda toplanması.
Bilginin doğru yöntemlerle toplanmaması. İstihbaratçının fildişi kulelerde yaşayarak bilgi toplaması, bilginin doğrulanması yapılmadan sunulması, kaynağın güvenirliğinin sorgulanmaması buna örnek verilebilir.
Analiz sisteminin yetersiz olması. Bilginin olduğu gibi aktarılması istihbarat değildir. İstihbarat analizi; milli güvenlik ve dış politika sorunları hakkında tüm istihbarat kaynaklarından elde edilen yetersiz ve bazen çelişkili bilgilerin analizi sağlanarak güvenlik kuruluşları ile üst düzey siyasi karar alıcılara geniş kapsamlı, vaktinde, doğru ve tarafsız olarak sunulmasıdır.
Kısa süreli talepler: Siyasi karar mercilerinin genelde kısa süreli ve politik etkileri olan talepleri olmaktadır. Liderliği yeterli olmayan istihbaratçılar ile siyasi karar mercilerinin kısa süreli talepleri birleştiğinde stratejik istihbarat çalışmaları çoğu kez göz ardı edilmektedir.
9. Ankara Katliamına Giden Yolda İstihbarat Zaafiyeti Olarak Nitelendirilebilecek Olaylar: Reyhanlı Katliamı!
10. Uludere Katliamı.
11. Dağlıca’da verilen 16 şehit.
12. Iğdır'da polis aracına bombalı saldırı! 14 Şehit.
13. Diyarbakır HDP mitinginde çifte patlama.
14. Adana ve Mersin'de HDP parti binalarına bombalı saldırı.
15. Suruç Katliamı.
16. Cumhuriyet Savcısı Mehmet Selim Kiraz'ın Şehit Edilmesi
17. Tunceli'nin Ovacık İlçe Cumhuriyet Başsavcısı Murat Uzun'un şehit edilmesi.
18. Sultanahmet'te intihar saldırısı.
19. Muş Malazgirt Jandarma Komutanı Arslan Kulaksız'ın şehit edilmesi.
20. '6-8 Ekim' olaylarında 50 vatandaşımızın hayatını kaybetmesi.
21. Bingöl Emniyet müdürüne saldırı ve il emniyet müdür yardımcısı ve 1 komiserin şehit edilmesi.
22. Ceylanpınar'da 2 polisin evlerinde ölü bulunması.
23. Belirli aralıklarla, kaymakam, polis vb. kamu görevlilerinin kaçırılması.
24. Yolların tonlarca patlayıcılarla döşenmesi.
25. Ve son olarak, Ankara Katliamı'ndan bir hafta önce AB üyesi ülkelerin Türkiye’deki temsilciliklerine güvenlik uyarısı geçtiğinin ve önlemlerin artırıldığının ortaya çıkması.
26. Son Bir Soru...
Yukarıda örneklerini verdiğimiz trajediler, şayet bir istihbarat zaafiyetine işaret etmiyorsa, bu denli kısa aralıklarla yaşanıyor olmalarını neyle açıklayabiliriz? Dahası, ülke olarak yeni bir terör saldırısını ve bir tek insanın bile olsa can kaybını kaldırabilecek takatimiz kaldı mı?!?!?!