Halen Yanıt Bekleyen 4 Ciddi İddianın Gölgesinde Türkiye'nin Elektrik Kesintisiyle İmtihanı
Dün sabah saat 10:36'ya kadar ortada bir problem görünmüyordu. Ancak ne olduysa, o dakikadan sonra oldu. Ve bütün Türkiye`den elektrik kesintisi ihbarları ve haberleri yağmaya başladı.
Elektrik dağıtım şirketlerinin çağrı merkezlerine telefonlar yağdı. Hatta şirket merkezlerinin santral telefonları kilitlendi.
Anlaşıldı ki elektrikler bütün Türkiye`de kesilmişti. Dağıtım şirketlerinden gelen haberler, kesintilerin dağıtım bölgeleriyle ilgisi olmadığını, iletim şebekesinden kaynaklandığını söylüyordu.
Evet, bunun adı literatürde sistem çökmesi, İngilizcesi ile Black Out durumuydu. Yukarıda belirttiğimiz gibi aslında enterkonnekte şebeke sistemde bu durumun yaşanmaması gerekiyordu. Ancak yine de çökmenin önüne geçilemedi.
Galerimizde ülkemizde kullanılan enterkonnekte elektrik sistemini, kesintiyle ilgili olası iddiaları ve gerekçelerini irdeleyeceğiz...
Elektrik Şebekesi Nedir?
Elektrik şebekesi, üretilen elektrik enerjisini kullanıcılara iletmek için oluşturulmuş bileşik bir ağdır. İletimde kullanılan şebekelere iletim şebekeleri, dağıtımda kullanılan şebekelere de dağıtım şebekeleri denir.
Elektrik iletim ve dağıtım şebekeleri, elektrik enerjisinin üretilmesinden tüketilmesine kadar enerjinin kesintisiz ve güvenilir bir şekilde iletilip dağıtılmasına uygun olmalıdır.
Ülkemizde Kullanılan Enterkonnekte Şebeke Sistemi Nedir?
Bir ülkenin tamamının yada belirli bölgelerinin elektrik enerji gereksinimlerini karşılayabilecek bir biçimde üretim ile tüketim merkezleri arasındaki enerji alışverişini sağlayan enerji taşıma sistemine enterkonnekte şebeke denir.
Bu tip şebekelerde, o bölgedeki bütün elektrik üretim ve tüketim araçları büyük küçük ayrımı yapılmaksızın sisteme dahil edilmektedir. Genellikle birbirinden uzak olan elektrik üretim santralleriyle tüketim merkezleri(şehir merkezleri, köy, kasaba ve sanayi merkezleri) arasındaki bağlantı iletim şebekeleri ve enterkonnekte sistemlerle sağlanır.
Enterkonnekte Şebekenin Avantajları ve Dezavantajları
Enterkonnekte şebekenin diğer sistemlerin çoğunda olduğu gibi kesintisiz enerji verebilme, yüksek verim ve ekonomik olması gibi avantajları vardır. Ancak kısa devre akımının yüksek oluşu ve sistem kararlılığının sağlanmasının zor oluşu gibi sakıncaları vardır.
Bu sistemde bir arıza olduğunda da sadece arıza olan kısmın enerjisi kesilir. Yani diğer bölgelerdeki santral ve trafolar alıcıları beslemeye devam eder.
Rakamlarla Türkiye'de Enterkonnekte Sistem
Ülkemizdeki enterkonnekte sistem içinde TEDAŞ’a, ayrıcalıklı şirketlere, üretim şirketlerine ve otoprodüktörlere ait tam kapasiteyle çalışan 350 kadar elektrik santrali vardır. Bütün bu santraller enterkonnekte şebeke kapsamında birbirlerine paralel bağlıdır. 40428,5 km uzunluğundaki enerji nakil hatları ile bu santraller ve yerleşim birimleri arasında bir ağ şeklinde şebeke tesis edilmiştir.
Birinci İddia: Kesintinin Şifresi "49-51" Rakamları mı?
Uzmanlar göre kaliteli bir elektrik şebekesi için, sistemdeki frekansın 49 ve 51 Hz aralığında tutulması gerekiyor . Aslında ideal durum 50 Hz.
Fakat, elektrik şebekelerini, yaşayan birer organizma gibi düşünmeniz gerekir. Bu yüzden 50 Hz, ancak anlık olarak yakalanabilir. Yoksa şebeke frekansını sürekli 50 Hz seviyesinde tutmanız mümkün değildir.
Şayet yönetici konumundaki kişiler, bu frekansı 49 ile 51 Hz aralığında tutabiliyorsa, kaliteli bir elektrik şebekemiz olduğundan bahsedebiliriz. Yani sistem iyi yönetilmektedir.
Ancak şebekedeki frekans aşağıya doğru gidiyorsa, sistem ülkedeki elektrik talebini karşılayamıyor demektir.
Şebekedeki Frekans (49-51 Aralığından) Aşağıya ya da Yukarıya Gittiyse Ne Yapılması Gerekiyordu?
Aşağıya gittiği durumlarda:
Birincisi, yeni bir santrali ya da sisteme bağlı santrallerin atıl konumda ünitesi varsa, o devreye alınır ve talep karşılanır. Örneğin, Keban Barajı`ndaki türbinlerden biri atıl tutuluyorsa, hemen savağı açıp, onu üretime geçirirsiniz. Böylece frekansı 49`un üzerinde tutarsınız.
İkincisi, eğer elinizde devreye sokulabilecek yedek kurulu güç yoksa yapılması gereken şey, tüketimi azaltmaktır. Bunun için en doğru yöntem uygun bölgeyi belirleyip elektrik kesintisi uygulamaktır.
Yukarı gittiği durumlarda:
- Yukarıdaki işlemlerin bir nevi tam tersi yapılır. Yani elektrik fazlanız vardır ve santrali devreden çıkarırsınız.
Zamanında Müdahale Edilmedi mi?
Eğer yukarıdaki işlerden hiç birini yapmıyorsanız, elektrik; sistemin doğası gereği kendiliğinden kesilir. Tıpkı dün yaşandığı gibi.
Yaşanan yönetim zafiyetini açıklar mahiyette bir iddia da, ODTÜ Elektrik Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Osman Sevaioğlu'ndan geldi.
Sevaioğlu, “Batı bölgelerinde günlük 799 megawattlık üretim yapan bir santral devre dışı kaldı. Yüzde 5’lik bir katkının eksilmesi, frekansta düşüme yol açtı. Sistem operatörünün derhal sıcak yedeklerden birini devreye alması lazımdı” dedi.
Sevaioğlu, B planı olarak ise “Bir şehirde, Konya, Sivas, Manisa’da 799 megawattlık kullanımı olan bir şehrin elektriğinin kesilmesi lazımdı, dengelemek için' diye konuştu.
Not: Yukarıda verdiğimiz bilgiler ışığında, kesintinin bir müdahale zaafı sebebiyle oluştuğu konusunun uzun bir süre daha konuşulacağını düşünüyoruz.
İkinci İddia: Bazı Özel Santrallerin ‘Fiyat Düşüklüğü’ Nedeniyle Elektrik Satmak İstememesi
Uzmanlar, sadece bir termik santralin devreden çıkması ile sistemin kendi içinde izole olması nedeniyle ülke çapında çökmesinin düşük bir ihtimal olacağını belirtirken, ancak birden fazla santralin aynı anda üretimi durdurması ile böyle büyük çaplı bir problemin oluşabileceğini düşünüyor.
Kimi uzmanlara göre, arızaya 2006’daki gibi bazı üreticiler sebep oldu. Son dönemde, elektrik kurulu gücünün tüketime oranla daha çok artması, rüzgar enerjisi dahil olmak üzere yenilenebilir enerji kaynaklarında yaşanan kapasite artışı, barajlı hidrolik santrallerin son yağışlar ile yüksek kapasitede üretim yapması elektrik piyasasında arz fazlasına yol açtı.
Üreticilerin satış fiyatlarında ciddi oranda düşüşe neden olan arz fazlası nedeniyle birçok termik santral maliyetinin altında üretim yapmaya başladı. Özellikle doğalgaz ile elektrik üretimi yapan termik santral üreticileri son aylarda zarar etmeye ve santral kapatmaya başladı. İddiaya göre, termik santral üreticileri Enerji Bakanlığı’na bir süredir baskı yapıyordu ve santrallerini aynı anda devre dışı bırakan bazı üreticiler sistemi çökertti.
Not: Böyle bir iddianın doğru olmasını bir kenara bırakın, ortaya atılıyor olması bile bir ülke adına vahimdir. Kesintinin insani boyutu kadar, ülke güvenliğini de doğrudan ilgilendirdiğini hesaba katmayan -ya da daha kötüsü bile bile umursamadan- bir özel sektör ile başımıza daha neler geleceğini kim bilebilir ki?
Üçüncü İddia: AB, Türkiye'yi Sistemden mi Çıkardı?
Elektrik arızasına dair konuşulan bir başka iddia ise, Türkiye’nin Avrupa’nın enterkonnekte sisteminden çıkarıldığı idi. Konuyla ilgili konuşan yetkililer, Avrupa Birliğinin, 'siz kaliteli elektrik sağlayamıyorsunuz' diyerek Türkiye’yi AB sisteminden çıkardığı yönünde iddiaları gündeme getirdiler. Uzmanlara göre bu durumun, bazı santrallerin otomatik olarak devre dışı kalmasına sebep olması mümkündü.
Ancak bu iddianın şöyle bir sorunu var. O da sistemin kendini otomatik olarak güvenceye alabilme özelliği. Şayet ortada bir kalite problemi varsa ve bu Türkiye'den kaynaklanıyorsa, Avrupa bağlantıyı istediği anda kesebiliyor. Aynı durum bizim için de geçerli.
Not: Yukarıda belirttiğimiz hususlar yüzünden bu iddia pek muhtemel gözükmüyor.
Dördüncü İddia: Siber Saldırı
Stuxnet, Flame gibi virüslerin varlığından ve saldırdıkları ülkelerde yarattıkları sorunlardan hepimiz haberdarız. Ve elbette daha bilmediğimiz daha neler vardır ortalıkta. Ancak ülkemizin bu tür virüslere ya da siber saldırı için hazırlanmış bilişim çağı ordularına karşı ne tür önlemler aldığını, ya da bir önlem stratejisinin olup olmadığını kimse bilmiyor.
Dünkü kesinti şayet ülke altyapısını hedef alan, başarılı bir siber saldırı sonucunda gerçekleştiyse, denebilecek bir tek şey var, o da 'Vay halimize...'
İddiaları Bir Kenara Bırakıp Dün Yaşadığımız Krizi Ana Hatlarıyla Özetlersek:
- Metrolar ve Tramvaylar Durdu
İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirlerde metro seferleri durduruldu ve birçok yolcu işine ve okuluna geç gitmek zorunda kaldı.
- İnternete Girilemedi
Baz istasyonlarının elektriksiz kalmasına bağlı olarak telefonlardaki internet erişimi uzun bir süre kısıtlı kaldı.
- Sağlık Güvenliği Tehlike Altına Girdi
Hastanelerde, dolapta bekletilmesi gereken bazı aşılar bozulma riski ile karşı karşıya kaldı. Nakledilmek üzere hazırlanmış birçok organın korunamadığı da iddia edildi.
- Trafik Kontrolü Aksadı
Türkiye genelinde birçok trafik lambası yanmadı ve insanlar büyük bir tehlike ile karşı karşıya kaldı. Trafik ekipleri yoğun bir çaba göstererek yaşanabilecek tehlikelerin önüne geçmeye çalıştılar.
- Asansörlerde Mahsur Kalanlar Oldu
Birçok metro ya da aprtman asansöründe mahsur kalan insanlardan çok sayıda ihbar alındı. Gelen ihbarlar doğrultusunda ekipler olaylara hızlıca müdahale etmeye çalıştı.
- Ülke Kepenk Kapattı
Türkiye genelinde birçok sanayi kuruluşu ve küçük esnafların makineleri elektrik kesintisi nedeniyle durmak zorunda kaldı. Türkiye'ye faturası ağır olacak bu durumun önümüzdeki günlerde nelere neden olacağını yapılan açıklamalar doğrultusunda göreceğiz.
Kriz Süresince Yapılan Açıklamalar
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız:
'10.36 itibari ile sistemde çökme oldu. Kesintinin neyden kaynaklandığını inceleyip öğreneceğiz'
'Operasyonel hata mı yoksa siber saldırı mı araştırılıyor.'
'Sistemin komplesinin yedeklenmesi söz konusu değil. O zaman her bir santralin yanına yeni birini daha yapmanız lazım. Böyle bir şey söz konusu değil mümkün de değil. Biz senkron çalışan bir ülkeyiz. Enerji kalitemiz açısından da sıkıntımız yok ama bunun sebebini mutlaka bulup tekrar böyle bir arızanın oluşmaması lazım. Bu arıza mıdır başka bir şey midir onu yarın bu gece de yapacağımız toplantı sonrası açıklığa kavuşturacağız. Sayın Başbakan ile de görüşeceğim ve kendisine son bilgileri aktarmam gerek. Sayın Başbakan ile gece 1 de olsa 2 de olsa görüşeceğim.'
'Enerji yetersizliği diye bir şey söz konusu değil. Nereden kaynaklanıyor olabilir sorusuna ise iletim hatlarından veya manevra dediğimiz hadiseden kaynaklanıyor olabilir'
“İzmir tarafında özel sektöre ait bir santralin bir gerekçeyle devre dışı olduğu, onun bir domino tesiri yaptığından bahsedildi bana ilk anda. Ama bunu da teyit etmem, kesinleştirmem lazım.” dedi.
Kısaca özetlersek, kesintiyi medya ve halk bir yandan, Bakan Yıldız ve ekibi ise diğer yandan araştırıyor. Artık kim çözerse...
Choi Joong-Kyung'dan Alınması Gereken Ders
Dün yaşadığımız elektrik kesintisinin bir benzeri, 15 Eylül 2011 tarihinde Güney Kore'de de yaşanmıştı. Dönemin Bilgi Ekonomisi Bakanı Choi, yaşananlardan dolayı sorumluluğu üzerine aldığını belirterek, istifa dilekçesini Güney Kore Başkanlık Sarayı Mavi Köşk'e sunmuştu...
Son söz...
Görüldüğü gibi tüm yurdu etkileyen elektrik kesintisinin ardından ortaya atılan çeşitli iddialar halen ortada uçuşuyor. Çünkü konuyla ilgili resmi makamlardan henüz net bir cevap alabilmiş değiliz. Görünen onların da bilmediği yönünde. O halde böylesine büyük bir kesintiyi, bugün ya da yarın tekrar yaşamayacağımızın bir garantisi var mı?
Kaynaklar:
http://www.elektrikport.com/teknik-kutuphane/elektrik-dagitim-sebekeleri/8703#ad-image-0
http://www.elektrikport.com/haber-roportaj/turkiyedeki-elektrik-kesintisi-krizi/15260#ad-image-0
http://enerjienstitusu.com/2015/04/01/osman-sevaioglu-elektrik-kesintisinin-sebebini-acikladi/
http://enerjigunlugu.net/elektrikler-neden-ve-nasil-kesildi_12957.html#.VRukv_msX-s