Toplumsal Cinsiyete Duyarlı bir Yazım Alışkanlığı Edinmek için 7 Kilit Öneri
Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Araştırma Merkezi http://www.khas.edu.tr/kadin/100/ 'Toplumsal Cinsiyete Duyarlı bir Yazım Rehberi' başlıklı çalışmasını yayınladı.
Türkçede sözcükler İngilizce, Almanca, Arapça ya da Yunanca gibi dillerden farklı olarak, eril ve dişil olarak ayrılmaz. Ayrıca üçüncü tekil kişi zamiri (o) de kadın ve erkek için farklı kullanılmaz. Ancak bu durum Türkçenin cinsiyetçilikten uzak olmadığı anlamına gelmiyor.
Aşağıda örnekleri verilen bazı kelime, ifade, deyim ve atasözleri dilin tarihsel, toplumsal ve kültürel olarak beslendiği cinsiyetçi özellikleri ortaya koymakta ve bu konuda farkındalık sağlayarak, söz konusu ifadelerden kaçınmanın yollarını gösteriyor.
Görseller, Grey İstanbul'un 8 Mart Dünya Kadınlar Günü Kampanyası'ndan Alınmıştır
1. Bazı mesleklerin, kelimelerin, ifadelerin sadece erkeklere özgü olduğu varsayımından hareketle, bu tür sözcüklerin önüne gereksiz biçimde “kadın” vurgusu yaparak kadını ötekileştiren ifadelerden kaçının!
Halihazırda “kadın” mesleği olarak görülen mesleklerde ise “kadın” sözcüğünü eklememek yine aynı örtük ayrımcılığa işaret etmektedir: Hemşire, bakıcı, ana okulu öğretmeni, sekreter gibi.
2. Örtük olarak “erkek olmayı”, “insan/adam” olmayla özdeşleştiren ve “herkesi” kapsama iddiasıyla kadını görünmez kılan ifadelerden kaçının!
Adam olmak
Adam gibi
Adamakıllı
Adam başı
Adam yerine koymak/konmak
Adamdan saymak/saymamak
Adam etmek
Adamına göre davranmak
Adamına düşmek
Adam kaçırmak
Bilim adamı
Devlet adamı
Halk adamı
İş adamı
İnsanoğlu
Ademoğlu
Hin oğlu hin
Görmemişin oğlu
Eloğlu vb.
3. “Kadın” kelimesini olumsuz bir kavram olarak, “sakıncalı”, “kirlenmiş”, “bakire-olmayan” olarak yaftalayan ifadelerden kaçının!
“Kadın” yerine daha “kibar”
“edepli” olduğunu düşünerek
“bayan”, “hanım”, “hanımefendi”,
“kız”, “bacı” vb. kullanmayın.
“Erkek” ifadesini kullanacağınız yerlerde “kadın”ı, “bay”
ifadesini kullanacağınız yerlerde de “bayan”ı tercih edin.
Gündelik hayatımızda sıklıkla karşılaştığımız aşağıdaki
ikilikler bu ayrımı net bir biçimde göstermektedir:
Erkek tuvaleti / Bayan tuvaleti
Erkek yüzücü / Bayan yüzücü
Erkek öğretmen / Bayan öğretmen
Erkek arkadaş / Bayan arkadaş
Erkek yanı / Bayan yanı (Toplu taşımacılıkta)
4. “Kız” kelimesinin “cinselliği çağrıştıran bir ifade” olarak ve bazı durumlar için olumsuz kullanımından kaçının!
Kızlık soyadı
Kız oğlan kız
Kız gibi gülmek /yürümek
Kız gibi kırıtmak
5. “Er”, “baba” “oğlan” kelimelerinin, örtük olarak kadını dışlayan ve kapsayıcı olduğu düşünülen ifadelerinden kaçının!
İnsanoğlu
Ademoğlu
İşinin eri
Sözünün eri
Er sözü
Bilim erleri
Babalanmak
Baba parası
Allah baba
Babalar gibi
Baba evi
6. Bazı deyim, atasözü, klişe cümleler ve ifadelerde cinsiyetçi kullanımlardan kaçının!
Kadınlar için en iyi meslek öğretmenlik (!) (Eve erken
gelip çocukla ilgilenmek, yemek ve diğer ev işlerini
yapabilmek kast ediliyor!)
Anasına bak kızını al
Kızını dövmeyen dizini döver
Kız almak/kız vermek
Kadınlar hamamına çevirmek
Yuvayı yapan dişi kuştur
Evde kalmış
Karı ağızlı
Hanım evladı
Hanım hanımcık
Senin gibi hanım bir kıza yakışıyor mu?
Delikanlı kız
Adam gibi adam
Erkek adam ağlamaz
Anasını satmak
7. Açığa Akan Lağım: Küfürler
Kadir Has Üniversitesi'nin rehberinde yer almasa da, cinsiyetçi küfürler en büyük sorunlardan biri.
Küfürbazlar küfürlerinin 'masum' olduğunu iddia edip 'aslında o anlamda' kullanmadığını söylüyor. Sosyal medya ile birlikte popüleşen 'amk' gibi küfür kısaltmaları da küfürün yaygınlığını artırıyor.
Oysa gündelik hayatta cinsiyetçi küfürlerin yaygın karşılık bulması kadına yönelik cinsel saldırıların, aşağılamanın ve şiddeti normalleştiriyor.
Neredeyse her gun birden fazla kadın cinayetinin işlendiği Türkiye'de cinsiyetçi küfürü masum, normal ve hatta 'mizah' kabul etmenin vicdani sorumluluğu ise gözardı ediliyor.
Ayrıca espri yapmakta zorlananların kolay 'mizah kastırma' yolu da her ifadesinin ve yarım-esprisinin sonuna bir küfür eklemek...