Zihnimize ve Dilimize Yerleşmiş, Düşünmeden Kullandığımız 23 Ayrımcı Deyiş
Türkçedeki kimi deyim, deyiş ve atasözleri hem bireyleri hem de toplumun tamamını yaralayıcı niteliktedir. Ayrımcılık yüklü anlamlarıyla sağlıklı bir toplum olmamızın önünde de engel teşkil ederler. Dahası, ayrımcılık insan haklarını meydana getiren temel değerlere topyekün yapılmış bir saldırıdır. Aşağıda örneklerini verdiğimiz deyim, deyiş ve atasözlerine de bu gözle bakmak gerekir.
Yakın bir gelecekte bu deyim, deyiş ve atasözlerinin önce zihinlerimizden sonra da dilimizden silinmesi dileğimizle:
1. Amele
Kol emeğiyle çalışan insanlara 'işçi', 'emekçi' kelimelerinin kullanılmaya başlamasından önce verilen bu isim, günlük dilde 'maganda' ya da 'ezik' anlamında kullanılarak sınıfsal bir ayrımcılık yapmaktadır. Örneğin, bayağı davranışlar karşısında 'amele misin?' denir.
2. Amele Yanığı
Özellikle inşaat işçilerinin güneş altında çalışırken istemeden ve bedenin her yerini kapsamayacak bir şekilde bronzlaşmasına atıfla kullanılan sınıfsal ayrımcılık yapan bir deyiştir. 'Amele' kelimesini aşağılayıcı bir şekilde kullanan bunun gibi, daha birçok deyiş vardır. Ör: 'Amele sümüğü (gibi yapışmak)'.
3. Apaçi
Son yıllarda Türkçe'de seçkinci dil, terime yeni bir boyut kazandırmış, 'Apaçi' terimi 'özenti, çakma ve çirkin' anlamında müzik, dans ve giyim üzerinden kendine has bir modernleşme çabası içinde olan insanlara yöneltilmiştir. Buram buram sınıfsal ayrımcılık kokar.
4. Arap, Zenci, Gündüz Feneri
19. yüzyılın sonunda İzmir çevresinde pamuk tarlalarında köle olarak çalıştırılmak üzere Osmanlı Devleti'ne getirilen ve 1926'da T.C. kimliklerini alan Afrika kökenli T.C. vatandaşlarını (nam-ı değer Afrotürkleri) ten renkleri üzerinden ayıran ırkçı deyişlerdir
5. Arnavut İnadı
Mantık sınırlarını aşan, aşırılaşan inat türünü ifade etmek için kullanılan ırkçı bir deyim. (Osmanlı Devleti döneminde aynı deyiş, 'Arnavud-ı anud' şeklinde ifade ediliyordu.)
6. "Arnavut'a Sormuşlar: 'Cehenneme Gider misin?' diye, 'Aylık Kaç?' demiş.
Arnavutların para için her şeyi yapabileceklerini savunan ırkçı bir deyiş. Bu deyişin farklı bir versiyonu da şu şekildedir: '-Cehenneme kira ver. - Paradan haber ver.
7. Çapulcu
Özgün anlamıyla yağmacılık yapan kimseleri ve daha öncesinde çeşitli siyasal grupları 'düzen bozuculukla' itham etmek için kullanılan bu deyiş, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın 2 Haziran 2013'de Taksim Gezi Parkı protestocularına yönelik olarak yeniden gündeme taşıdığı ayrımcı ve aşağılayıcı bir sözcüktür. Gezi Parkı direnişçileri, söz konusu deyişi sahiplenerek mizahi bir karşılıkta bulunmuşlardır. (Ör: Everyday I'm chappuling)
8. Dağdan İnme Yörük, Ne Erik Bilir Ne Koruk
Yörükleri aşağılama amacı güden ırkçı bir deyiş.
9. Dürzü
Türkçe'de hakaret etmek için kullanılarak argo bir tabire dönüşmüş bu ünlem, ağırlıklı olarak Suriye'nin Havran ile Lübnan'ın dağlık bölgelerinde yaşayan ve Sunni mezhepler tarafından din dışı ilan edilerek baskı altında tutulmuş olan Dürzilik mezhebine bağlı insanlara ırkçı bir gönderme yapmaktadır
10. Fransız Kalmak
Söz konusu durum ya da olayı kavrayamamak, ona yabancı kalmak anlamına gelen ayrımcı bir deyiş. (Bu deyişin İngilizce'deki karşılığı 'It's all Greek to me' ise Yunanca alfabenin ana dili İngilizce olanlar için yabancı/garip görünmesine işaret ettiği için ayrımcı değildir.)
11. Gavur İzmir
Birinci Dünya Savaşı sonunda, İzmir'in uzun bir süre Yunan işgali altında kalması sonucu şehire yapılan iki yönlü ayrımcı bir yakıştırma. Bu yakıştırma, uzun yıllar siyasiler tarafından da kullanılmıştır. (Kavlak Ali: 'Ulan siz, gavur İzmir'den gelip burada kumara oturup adam mı soyacaksınız. Atın şu zarı.' Kemal Tahir - Rahmet Yolları Kesti)
12. İki Eşek Bir Çerkez
Çerkezlere yönelik ırkçı bir deyiş. (Tokat yöresi)
13. İzmir'in Havasıyla Kızına Güven Olmaz
İzmirli kadınlara yönelik cinsiyetçi bir deyiş.
14. Keko
'Dost', 'kardeş', 'ağabey' anlamına gelen bu Kürtçe kelime, Türkçe'de ırkçı bir anlam kaymasıyla saf, kolayca kandırılabilen, aldatılmaya ve dalga geçilmeye açık anlamında kullanılmaya başlanmıştır.
15. Karamanın Koyunu, Sonra Çıkar Oyunu
Bir kişi ya da duruma tam güvenilmediği durumlarda kullanılan bu ayrımcı deyişin kökeni, Osmanlı Beyliği ile Karamanoğlu Beyliği arasındaki iktidar mücadelesine kadar uzanır.
16. Kızılderili
Türkçe'de Yerli Amerikalılara verilen bu terim, bu kişileri, ten renkleri üzerinden tanımladığından ayrımcı ve hakaret içeren bir terimdir. Kökeni açısından bu deyiş, Birleşik Devletler'de Yerli Amerikalı çocuk, kadın ve erkeklerin kafa derilerinin yüzülüp hayvan derileri ile birlikte satılmasına işaret eder.
17. Laz Kafalı
'Aptal' anlamında kullanılan, Lazları aşağılamaya yönelik ırkçı bir deyiş.
18. Mal Bulmuş Mağribi Gibi
Açgözlü, sonradan görme insanları betimlemek için kullanılan, Kuzeybatı Afrika Bölgesi'nde yaşayan ve 'Mağrip' olarak adlandırılan insan topluluklarını aşağılamak için Osmanlı Devleti döneminde uydurulmuş ayrımcı bir deyim.
19. Acemi Nalbant, Kürt Eşeğinde Dener Kendini
Mesleğinde yeni olan kimse, ilk denemelerini gözden çıkarılabilecek malzeme üzerinde yapar.' anlamına gelen ayrımcı bir atasözü. Aynı atasözünün gayri-Müslimler üzerinden de dillendirildiği görülmektedir.
20. Moskof Gavuru
Ruslara yönelik bu ayrımcı deyiş, Soğuk Savaş döneminin Türkiye'deki yaygın söylemlerinden bir tanesiydi. TDK'nın Güncel Sözlüğü'nde 'Rus' kelimesinin karşılığında halen bu deyiş bulunmaktadır.
21. Senin Bu Yaptığını Çorumlu Bile Yapmaz
Çorumluları ötekileştirmeye, aşağılamaya yönelik bir deyiş.
22. Yamyam
Siyahi insanlara yönelik olarak kullanılan yaygın bir ırkçı deyiş. Örneğin, 1999 yılında Trabzonspor Başkanı Mehmet Ali Yılmaz'ın, İngiltereli siyahi oyuncu Kevin Campbell için 'bizim yamyamı gol makinesi diye aldık, çamaşır makinesi çıktı.' demesi kamuoyunda hiçbir tepki görmemiş ve Campbell, kısa süre içinde İngiltere'ye dönmüştü.
23. Yörük Ne Bilir Bayramı, Lık Lık İçer Ayranı
Akdeniz ve Ege bölgelerinde yaygın olarak kullanılagelen ve Yörükleri aşağılama amacı güden ayrımcı bir deyiş.